Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης, Δικηγόρος Αθηνών – Συνταγματολόγος – Συνεργάτης Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα – Δ.Σ. πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Δήμου Αθηναίων
Πολλές άδικες περικοπές σε συμπολίτες μας, επί συγκυβέρνησης Ν.Δ.- ΠΑΣΟΚ του 2012, κρίθηκαν Αντισυνταγματικές από τα αρμόδια δικαστήρια της χώρας μας. Το Δημόσιο, οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τα λοιπά νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου έχουν υποχρέωση να συμμορφώνονται χωρίς καθυστέρηση προς τις δικαστικές αποφάσεις και να προβαίνουν σε όλες τις ενέργειες που επιβάλλονται για την εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής και για την εκτέλεση των αποφάσεων. Αντισυνταγματική η κατάργηση προσφυγής στη διαιτησία:
Η Ολομέλεια του ΣτΕ έκρινε ότι είναι αντισυνταγματική (αντίθετη στο άρθρο 22, παράγραφος 2 του Συντάγματος) η κατάργηση της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία (νόμοι 1876/1990 και 3899/2010) για την επίλυση εργασιακών θεμάτων (αύξηση αποδοχών, επιδόματα, άδειες, αργίες κ.λπ.). Αναλυτικότερα, κρίθηκε ότι το άρθρο 3 της Π.Υ.Σ. 6/2012 με το οποίο ορίσθηκε ότι «η προσφυγή στη διαιτησία προϋποθέτει σε κάθε περίπτωση συμφωνία των μερών, αντίκειται στο άρθρο 22 παράγραφος 2 του Συντάγματος και ως εκ τούτου είναι ακυρωτέα. Με την απόφαση 2192/2014 του Συμβουλίου της Επικρατείας, κρίθηκαν Αντισυνταγματικές οι περικοπές αποδοχών και συντάξεων Στρατιωτικών, που επέβαλε ο νόμος 4093 του 2012.
Mε την απόφαση ΣτΕ Ολ 2192/2014 [ΣτΕ Ολ 2192 2014], η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας ακύρωσε την από 14.11.2012 απόφαση του Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών, με τίτλο Επιστροφή των αχρεωστήτως καταβληθεισών αποδοχών και συντάξεων που προκύπτουν από την εφαρμογή των διατάξεων της υποπαραγράφου Γ1 του άρθρου πρώτου του Ν. 4093/2012, καθ’ ο μέρος με αυτή καθορίσθηκε ο χρόνος και ο τρόπος επιστροφής των «αχρεωστήτως καταβληθέντων» ποσών συντάξεων στους απόστρατους στρατιωτικούς των ενόπλων δυνάμεων, που προέκυψαν από την αναδρομική, από 1-8-2012, μείωση των αποδοχών των ενεργεία στρατιωτικών, με τις διατάξεις των περιπτώσεων 31 – 33 της υποπαραγράφου Γ1 της παραγράφου Γ του άρθρου πρώτου του Ν. 4093/2012. Τούτο διότι η ως άνω απόφαση στηρίχθηκε στις προαναφερθείσες διατάξεις του Ν. 4093/2012, με τις οποίες μειώθηκαν οι αποδοχές των εν ενεργεία στρατιωτικών των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας και, μάλιστα, αναδρομικώς από 1-8-2012, καθώς και στην απολύτως συναφή προς αυτές διάταξη της περίπτωσης 37, οι οποίες αντίκεινται προς την απορρέουσα εμμέσως από τις διατάξεις των άρθρων 45, 23 παρ.2 και 29 παρ.9 του Συντάγματος αρχή της ιδιαίτερης μισθολογικής μεταχείρισης των στρατιωτικών (Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας) καθώς και προς τις συνταγματικές διατάξεις των άρθρων 4 παρ.5 και 25 παρ.4.
Εκτός από την ιδιαίτερη σημασία της απόφασης ΣτΕ Ολ 2192/2014 λόγω της διαφοροποίησής της από την προηγούμενη νομολογία σχετικά με τη συνταγματικότητα μισθολογικών περικοπών (ΣτΕ Ολ 668/2012) ή επιβαρύνσεων (ΣτΕ Ολ 2527-2530/2013, Ολ 3343-3344/2013) προς αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης, επιβάλλεται να τονισθεί το δικονομικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η μειοψηφούσα άποψη (σκέψη 24), η οποία πρότεινε τον περιορισμό του ακυρωτικού αποτελέσματος της δικαστικής απόφασης, ειδικότερα δε την προσωρινή διατήρηση των αποτελεσμάτων της προσβαλλόμενης (και τελικώς ακυρωθείσας) πράξης και τη μετάθεση των αποτελεσμάτων της δικαστικής ακύρωσης της εν λόγω πράξης και, συνακολούθως της υποχρέωσης συμμόρφωσης της Διοίκησης.
Η σκέψη 24 της απόφασης παρουσιάζει με εξαιρετική σαφήνεια την όλη προβληματική του περιορισμού του αναδρομικού αποτελέσματος των ακυρωτικών αποφάσεων, όπως αυτή έχει ήδη αποτυπωθεί στη γαλλική νομολογία και στην ανάλυσή της τόσο από τη θεωρία όσο και από τα μέλη του Conseil d’Etat, προσαρμόζοντάς την, φυσικά, στα δεδομένα της ελληνικής έννομης τάξης: «…ως προς το … ζήτημα της ακυρώσεως της προσβαλλομένης πράξεως οι Σύμβουλοι Μ. Βηλαράς, Π. Καρλή και Ηρ. Τσακόπουλος διετύπωσαν την εξής ειδικότερη γνώμη:
Ναι μεν η κείμενη νομοθεσία δεν προβλέπει δυνατότητα περιορισμού των αποτελεσμάτων των ακυρωτικών αποφάσεων των διοικητικών δικαστηρίων, λαμβανομένου όμως υπόψη ότι η μεν διαμόρφωση των γενικών αρχών και κανόνων του ουσιαστικού και δικονομικού διοικητικού δικαίου υπήρξε προϊόν νομολογιακής επεξεργασίας του Συμβουλίου της Επικρατείας, η δε αρχή της νομιμότητας της διοικητικής δράσεως, την οποία εξυπηρετεί η συνταγματική κατοχύρωση της αιτήσεως ακυρώσεως, πρέπει να εφαρμόζεται σε αρμονία προς τις αρχές της ασφαλείας δικαίου και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, που αποτελούν ειδικότερες εκδηλώσεις της θεμελιώδους συνταγματικής αρχής του κράτους δικαίου, πρέπει να αναγνωρισθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας η δυνατότητα να ορίζει το χρονικό σημείο επελεύσεως των αποτελεσμάτων της ακυρώσεως, ώστε να περιορίζονται οι συνέπειες εκείνες που, ενδεχομένως, έρχονται σε αντίθεση προς τις απαιτήσεις της ασφάλειας δικαίου, της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης των πολιτών ή πλήττουν το δημόσιο συμφέρον που επιβάλλει την μη ανατροπή ήδη παγιωμένων καταστάσεων και τη διατήρηση, προσωρινή ή οριστική, των συνεπειών που έχουν ήδη επέλθει.
Αντισυνταγματική περικοπή αποδοχών Ιατρών: Ανοίγει ο δρόμος για τη διεκδίκηση αναδρομικών έως και 25.000 ευρώ για τους ιατρούς ειδικών μισθολογίων μετά την απόφαση του Αρείου Πάγου που έκρινε αντισυνταγματικές τις περικοπές στους μισθούς των γιατρών του ΕΣΥ που έγιναν με τον μνημονιακό νόμο 4093/2012.
Αναδρομικά δύο ετών, όπως ορίζει ο νόμος, μπορούν να διεκδικήσουν:
- Οι γιατροί που είχαν υποβάλει αγωγή πρωτοδίκως, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη.
- Οι γιατροί που δεν είχαν υποβάλει αγωγή νωρίτερα, αλλά μπορούν τώρα να υποβάλουν και να διεκδικήσουν αναδρομικά τουλάχιστον δύο ετών, καθώς πρόκειται για μισθούς και όχι για συντάξεις.
- Οι γιατροί είχαν ήδη δικαιωθεί με προηγούμενες αποφάσεις Πρωτοδικείων, Εφετείων, Ελεγκτικού Συνεδρίου αλλά και του Συμβουλίου της Επικρατείας. Εν συνεχεία η Ολομέλεια του Άρειου Πάγου ως αναιρετικό δικαστήριο δεν αποδέχτηκε την αναίρεση του Δημοσίου, κρίνοντας ότι παράνομα καταβάλλονταν μειωμένες οι αποδοχές στους γιατρούς του ΕΣΥ λόγω του συγκεκριμένου νόμου που περιλαμβανόταν στο λεγόμενο «Μεσοπρόθεσμο». Η Ολομέλεια έκρινε ότι ο συγκεκριμένος νόμος είναι αντισυνταγματικός και δεν πρέπει να εφαρμοστεί. Η Ολομέλεια απέρριψε την αναίρεση της πρώτης ΔΥΠΕ, επικυρώνοντας με αυτόν τον τρόπο όλες τις προηγούμενες αποφάσεις των δικαστηρίων.
Σύμφωνα με την απόφαση του Αρείου Πάγου, ο νόμος 4093/2012 δεν είναι σύμφωνος με το Σύνταγμα και επομένως δεν πρέπει να εφαρμοστεί, γιατί:
– Δεν προέβη σε «εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις από τις εν λόγω μειώσεις», ούτε «αν το αναμενόμενο οικονομικό όφελος που θα προκύψει από τις μειώσεις είναι μικρότερο ή μεγαλύτερο από τις επιπτώσεις των μειώσεων». Δηλαδή νομοθετήθηκαν μειώσεις που μπορούσαν να προκαλέσουν συνολικά ζημία αντί για όφελος και πιθανότατα προκάλεσαν ζημία.
– Δεν εξετάστηκε από τον νόμο «αν θα μπορούσαν να ληφθούν άλλα μέτρα ισοδύναμου αποτελέσματος» ως προς τη μείωση των δημοσίων δαπανών, αλλά με μικρότερο κόστος για τους γιατρούς του ΕΣΥ.
– Δεν εξετάστηκε αν οι αποδοχές των γιατρών του ΕΣΥ παραμένουν μετά τις νέες μειώσεις επαρκείς για την αντιμετώπιση του κόστους αξιοπρεπούς διαβίωσής τους και ανάλογες της αποστολής που τους έχει ανατεθεί με το άρθρο 5 παρ. 5 του Συντάγματος.
1. Αντισυνταγματική μείωση συντάξεων:
Oι τέσσερις αποφάσεις της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ 2287, 2288, 2289 και 2290/2015), με τις οποίες κρίθηκαν αντισυνταγματικές οι περικοπές των νόμων 4051/12 και 4093/2012, αξιολογούνται ως οι σημαντικότερες, που έχουν εκδοθεί και αφορούν τις μνημονιακές μειώσεις των συντάξεων μέχρι σήμερα από την Ελληνική Δικαιοσύνη. Αφορούν τις περικοπές του δευτέρου μνημονίου του 2012, που έγιναν στο σύνολο των κυρίων και επικουρικών συντάξεων για όλο το φάσμα των συνταξιούχων του ιδιωτικού τομέα, πλην του Δημοσίου, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος των συνταξιούχων.
2. Στο Συμβούλιο της Επικρατείας προσέφυγαν τέσσερις Σύλλογοι συνταξιούχων, αλλά και μεμονωμένοι συνταξιούχοι, ζητώντας να ακυρωθεί ως αντίθετη στις διατάξεις του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού, στις διατάξεις του Συντάγματος αλλά και της εν γένει Εθνικής Νομοθεσίας, η απόφαση του υπουργού Εργασίας που επιβάλλει τη μείωση των συντάξεων. Συγκεκριμένα, στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο προσέφυγαν η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συνταξιούχων ΔΕΗ, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Συνταξιούχων Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος, ο Σύλλογος Συνταξιούχων Αγροτικής Τράπεζας, το Σωματείο Συνταξιούχων ΗΣΑΠ και δεκάδες συνταξιούχοι.
Οι αποφάσεις πρακτικά επιβάλλουν ότι περίπου 800.000 συνταξιούχοι του ΙΚΑ και των ΔΕΚΟ με συντάξεις πάνω από 1.000 ευρώ, θα πάρουν αυξήσεις, αλλά όχι αναδρομικές. Η Ολομέλεια του ΣτΕ, που έκρινε με οριακή πλειοψηφία (14 υπέρ έναντι 11 κατά), ότι οι περικοπές των συντάξεων, που έγιναν το 2012, προσκρούουν σε συνταγματικές αρχές, όπως αυτή της αναλογικότητας και της ισότητας στα δημόσια βάρη, και σε άλλες επιταγές άρθρων του Συντάγματος, όπως αυτές των άρθρων 2, 4, 22, 25, 106.
Σύμφωνα με την Ολομέλεια, το Σύνταγμα επιβάλλει στο κράτος, όταν λαμβάνονται μέτρα περικοπής των συντάξεων, να προβαίνει «σε ειδική, εμπεριστατωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη, από την οποία να προκύπτει ότι τα συγκεκριμένα μέτρα είναι πράγματι πρόσφορα, αλλά και αναγκαία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος της βιωσιμότητας των φορέων κοινωνικής ασφάλισης εν όψει των παραγόντων που το προκάλεσαν, έτσι ώστε η λήψη των μέτρων αυτών να είναι σύμφωνη με τις συνταγματικές αρχές της αναλογικότητας και της ισότητας στα δημόσια βάρη, αφ’ ετέρου δε ότι οι επιπτώσεις από τα μέτρα αυτά στο βιοτικό επίπεδο των πληττομένων προσώπων, συνδυαζόμενες με άλλα τυχόν ληφθέντα μέτρα (φορολογικά κ.ά.), αλλά και με το σύνολο των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών της δεδομένης συγκυρίας, δεν έχουν αθροιστικά, αποτέλεσμα τέτοιο, που να οδηγεί σε ανεπίτρεπτη παραβίαση του πυρήνα του συνταγματικού δικαιώματος σε κοινωνική ασφάλιση». Από τα παραπάνω, συνάγεται η εκτίμηση πως πριν τις περικοπές που έγιναν το 2012, δεν προηγήθηκε επιστημονική μελέτη για τις επιπτώσεις, που θα υπάρχουν στο βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων από τις περικοπές των συντάξεων, αλλά και την αναγκαιότητα των περικοπών αυτών.
Επίσης, η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας έκρινε ότι παρεκκλίσεις ως προς την αναγκαιότητα της υπάρξεως, ή ως προς το περιεχόμενο της επίμαχης μελέτης, θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, όπως είναι όταν συντρέχει άμεση απειλή κατάρρευσης της οικονομίας της χώρας και τα συγκεκριμένα μέτρα λαμβάνονται κατεπειγόντως για την αποτροπή του κινδύνου.
Σύμφωνα με το ΣτΕ, το άρθρο 22 του Συντάγματος ορίζει πως τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους», ότι «Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει … να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας…». Το ίδιο άρθρο κατοχυρώνει τον θεσμό της κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων και ανάγει τη μέριμνα για την προαγωγή του σε σκοπό του Κράτους.
3. Αντισυνταγματική αύξηση του τέλους δικαστικού ενσήμου, που εμποδίζει την ισότιμη πρόσβαση όλων στη Δικαιοσύνη:
Αντισυνταγματικότητα της αύξησης του τέλους δικαστικού ενσήμου με το νόμο 4093/2012 (Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών, αριθμός απόφασης 669/2013): Στο άρθρο 20 παρ.1 του Συντάγματος ορίζεται ότι «καθένας έχει δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας από τα δικαστήρια και μπορεί να αναπτύξει σ’ αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώματα ή συμφέροντα του, όπως νόμος ορίζει». Κατά την απολύτως κρατούσα θέση της νομολογίας, κατά την έννοια της διάταξης αυτής επιτρέπεται μεν στον κοινό νομοθέτη η θέσπιση προϋποθέσεων για την παροχή προστασίας από τα δικαστήρια, οι προϋποθέσεις όμως αυτές πρέπει αφενός μεν να συνάπτονται και να είναι ανάλογες με τη λειτουργία των δικαστηρίων και την ανάγκη αποτελεσματικής απονομής της δικαιοσύνης αφετέρου δε να μην υπερβαίνουν τα όρια εκείνα, πέραν των οποίων θα επερχόταν άμεση ή έμμεση κατάλυση του κατά την προαναφερόμενη συνταγματική διάταξη ατομικού δικαιώματος παροχής έννομης δικαστικής προστασίας.
Αντισυνταγματική η περικοπή επιδομάτων: Με την υπ’ αριθμ. 2626/2018 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (Στ΄ τμήμα) κρίθηκε αντισυνταγματική η περικοπή των επιδομάτων εορτών και καλοκαιρινής άδειας, με την υπόθεση να παραπέμπεται στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου.
Μεταξύ άλλων, στην απόφαση αναφέρεται ότι οι εν λόγω περικοπές που έλαβαν χώρα με τον Νόμο 4093/2012 (γνωστό ως «Δεύτερο Μνημόνιο»), αντίκεινται στα άρθρα 25 παρ. 1 και 4 παρ. 5 του Συντάγματος και τις απορρέουσες από αυτά αρχές της ισότητας και της αναλογικότητας.
Απόσπασμα της απόφασης που δημοσιεύει το ddikastes.gr:
Eπειδή, στη συνέχεια και προς εφαρμογή του εγκριθέντος με τον ν. 4046/2012 δεύτερου Μνημονίου Συνεννόησης, δημοσιεύθηκε ο ν. 4093/2012, με τις διατάξεις του οποίου ο νομοθέτης, αφού διαπίστωσε ότι η οικονομική ύφεση συνεχίζεται και ότι η Χώρα εξακολουθεί να έχει συνεχή προβλήματα με τη φορολογική «συμμόρφωση», την είσπραξη ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το Κράτος και την προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, αποφάσισε να λάβει και πάλι, μεταξύ άλλων, ως άμεσο μέτρο για την αντιμετώπιση της παρατεταμένης οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης, την περαιτέρω μείωση των αποδοχών των μισθοδοτουμένων από το Δημόσιο, στο πλαίσιο δε αυτό, με την επίμαχη διάταξη της περίπτωσης 1 της υποπαραγράφου Γ.1 της παραγράφου Γ του άρθρου πρώτου του εν λόγω ν. 4093/2012 καταργήθηκαν πλήρως, από 1.1.2013, τα επιδόματα εορτών και αδείας για όλους τους λειτουργούς και υπαλλήλους που αμείβονται από το δημόσιο ταμείο.
