Ερόλ Ουζέρ*
Η ιδεολογία κατά της παγκοσμιοποίησης βασίστηκε σε μη συστημικές αριστερές ή αριστεροαναρχικές ιδέες. Όμως αυτή η αύξηση της αριστερίζουσας διαμαρτυρίας, παράδοξα, σαν μοντέλο, είχε θετική επίδραση στην ανάπτυξη μη συστημικών δεξιών διαμαρτυριών σε πολλές χώρες. Αυτές βασίζονταν επίσης στη φυσιολογική δυσπιστία του ανθρώπου στις ελίτ και την εξουσία. Όμως δόθηκε έμφαση στο να διατηρηθεί η εθνική ταυτότητα, στη διάβρωσή της στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης καθώς επίσης και στις μεταναστευτικές ροές ανά τον κόσμο.
Είκοσι χρόνια πριν, στις 20 με 22 Ιουλίου του 2001,η ετήσια διάσκεψη των G8 πραγματοποιήθηκε στη Γένοβα της Ιταλίας. Έμοιαζε με όλες τις υπόλοιπες διασκέψεις, οπότε γιατί κάποιος θα πρέπει να τη θυμάται; Στην ιστορία του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, ήταν η μοιραία ημερομηνία όταν προέκυψε ο πρώτος θάνατος διαδηλωτή. Ο Κάρλο Τζουλιάνι,23 ετών, πυροβολήθηκε από τους αστυνομικούς κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων. Ναι, πυροβολήθηκε ενώ προσπαθούσε να πετάξει έναν πυροσβεστήρα σε αυτοκίνητο της αστυνομίας, και ναι, σε τέτοιου είδους βίαια επεισόδια είναι κατανοητό, όμως, παρόλα αυτά, για κάποιο χρονικό διάστημα έγινε σύμβολο του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης. Υπήρχε τεράστια διαδήλωση στη μνήμη του στη Γένοβα και παρόμοιες σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Ξεκίνησε μία δίκη, όμως δεν κατέληξε πουθενά. Ακόμα και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, παρά τη στερεότυπη φήμη του ως ο υπερασπιστής του ατόμου κατά των αρχών, εξέδωσε μία απόφαση απαλλάσσοντας τον αστυνομικό και αναγνωρίζοντας ότι ο αστυνομικός πυροβόλησε κατά του Τζουλιάνι βρισκόμενος σε αυτοάμυνα. Ας σημειώσουμε σε αυτό το σημείο, επί τη ευκαιρία, πόσο διαφορετική ήταν η αντίδραση αυτού του δικαστηρίου συγκριτικά με αυτό που δίκασε την υπόθεση του Τζωρτζ Φλόιντ. Θα πρέπει να συμφωνήσουμε ότι πολλά έχουν αλλάξει στον κόσμο μέσα σε είκοσι χρόνια. Ναι, είναι κατανοητό ότι ο φυλετικός παράγοντας έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην καταδίκη του αστυνομικού που σκότωσε τον Φλόιντ, ο οποίος δεν έπαιξε κανένα ρόλο στην υπόθεση Τζουλιάνι. Όμως, παρόλα αυτά, η υπόθεση Φλόιντ σηματοδότησε την ετοιμότητα του δικαστικού σώματος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και τις πιέσεις της κοινωνίας ,και πιθανότατα δεν θα ήταν εφικτό χωρίς τα είκοσι χρόνια διαδηλώσεων ανά τον κόσμο, οι οποίες ξεκίνησαν με τους πολέμιους της παγκοσμιοποίησης και το θάνατο του Κάρλο Τζουλιάνι.
Το ίδιο το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης, στην αρχική του μορφή έχει ήδη γίνει κομμάτι της ιστορίας. Αρχικά, προερχόμενο από τους κόλπους της αριστερής διανόησης τη δεκαετία του 1990,άλλαξε μορφή και έγινε ομάδα διαδηλώσεων στους δρόμους απαιτώντας «άμεση κινητοποίηση», ξεκινώντας με τη Σύνοδο των Υπουργών Οικονομικών των κρατών στο Σιάτλ το 1999. Κατόπιν, μέσα σε λίγα χρόνια, κυριολεκτικά κάθε Σύνοδος Κορυφής των G8, του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, του Ενιαίου Νομισματικού Ταμείου και του ΝΑΤΟ συνοδευόταν από διαμαρτυρίες κατά της παγκοσμιοποίησης. Η Γένοβα το 2001, εξαιτίας της τραγωδίας με το θάνατο του Κάρλο Τζουλιάνι, ήταν μόνο το αποκορύφωμα. Αλλά, μέχρι το τέλος του 2000, το κίνημα είχε πάψει πλέον να υφίσταται στην αρχική του μορφή.
Την ίδια στιγμή, έδωσε έδαφος σε νέες μορφές εναλλακτικών κοινωνικών κινημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Το πρώτο από αυτά ήταν ένα είδος αντί-Νταβός κινήματος-το Παγκόσμιο κοινωνικό Φόρουμ, απροκάλυπτα τάχθηκε εναντίον του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ το οποίο έλαβε χώρα στο Ελβετικό θέρετρο. Αυτά τα κοινωνικά φόρα, και σε παγκόσμιο και σε τοπικό επίπεδο, διεξάγονταν για πολλά χρόνια, τουλάχιστον μέχρι την πανδημία. Ενίσχυσαν το αίσθημα κατά της ελίτ που διαμορφώθηκε από τις κινητοποιήσεις κατά της παγκοσμιοποίησης και αρκετά ξεκάθαρα αποτύπωσαν την πόλωση ανάμεσα στην ελίτ και την κοινωνία ως τη βάση της δυναμικής της κοινωνίας στο σύγχρονο κόσμο. «Ήταν αυτή η έμφαση στην απομόνωση της ελίτ και της εξουσίας από τους πολίτες η οποία έγινε η πολύτιμη βάση για όλα τα κινήματα που ακολούθησαν».
Η Βραζιλία έγινε η βάση για το πρώτο κοινωνικό φόρουμ στον κόσμο. Εκεί, το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης μαζί με τους Βραζιλιάνους και, γενικότερα, το Λατινοαμερικανικό αριστερό κίνημα, ο ερχομός του Προέδρου Lula στην εξουσία της Βραζιλίας και η γενικότερη «αριστερή στροφή» που ακολουθήθηκε από αριθμό άλλων χωρών στην περιοχή που ενδυνάμωσαν σημαντικά τη σύγκλιση του παγκόσμιου κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης και των τοπικών κινημάτων. Το ρομάντζο των ηρώων της επανάστασης της Λατινικής Αμερικής -από τον Τσε Γκεβάρα μέχρι τον υπαρχηγό Μάρκος- πήρε σημαντική θέση στο συμβολισμό που χρησιμοποιούσαν οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης.
Άλλο ένα κληροδότημα κατά της παγκοσμιοποίησης, που είχε πολύ σημαντικό αντίκτυπο στα μετέπειτα κινήματα, είναι η αρχή «σκέψου παγκόσμια-πράξε τοπικά»(think globally-act locally). Oδήγησε σε εξάπλωση των κοινωνικών διαδηλώσεων, όταν οι κοινοί στόχοι και αξίες ενσωματώθηκαν σε σχέδια κατά συγκεκριμένων- μη κοινωνικά αποδεκτών -πράξεων των τοπικών αρχών σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή η αίσθηση της παγκόσμιας αλληλεγγύης έπαιξε κύριο ρόλο στην εντατικοποίηση των τοπικών διαδηλώσεων. Οι ηθικές αξίες κατά των εταιριών, κατά των μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων που απορρέουν από την αντίθεση στο καθεστώς της παγκοσμιοποίησης, άλλαξαν -σε αυτό το επίπεδο- για να προσφέρουν στήριξη στις τοπικές βιομηχανίες, τους αγρότες και άλλους τομείς.
Η στροφή της δεκαετίας του 2000 και 2010 οδήγησε στην αλλαγή του παγκόσμιου κοινωνικού κινήματος. Ο κύριος στόχος μετατέθηκε από τους διεθνείς θεσμούς στην εγχώρια ελίτ. Αυτό το στάδιο αποτυπώθηκε στις διαδηλώσεις στη Wall Street στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και τη δραστηριοποίηση των προοδευτικών αριστερών και/ή των κινημάτων των αναρχικών στην Ευρώπη (ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, οι Podemos στην Ισπανία, οι Five Star Movement στην Ιταλία). Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, η συνεχώς αυξανόμενη στήριξη του λαού σε αυτές τις διαδηλώσεις οδήγησαν τα νέα αυτά κινήματα σε εκλογικές επιτυχίες. Αυτές οι διαμαρτυρίες στην πορεία συνεχίστηκαν ως αναπόσπαστο κομμάτι του κινήματος των «κίτρινων γιλέκων» στη Γαλλία. Όλες αυτές οι διαδηλώσεις βασίστηκαν στην ίδια ιδέα που πρωτοακούστηκε από τους πολέμιους της παγκοσμιοποίησης: απομόνωση της ελίτ από την κοινωνία και πόλωση των σχέσεων ανάμεσα στις αρχές και τους πολίτες. Αυτό, σε πολύ μεγάλο βαθμό, πυροδότησε τη δυσπιστία των πολιτών στην εξουσία, η οποία υπήρχε και πριν ,αλλά δεν είχε βρει πολιτική στέγη για να εκφραστεί. Ως εκ τούτου, η ζωτικής σημασίας επιρροή του κινήματος της αντί -παγκοσμιοποίησης στα προοδευτικά αριστερά κινήματα της δεκαετίας του 2010 είναι αρκετά εμφανής.
Είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η ιδεολογία βασίστηκε σε μη συστημικές αριστερές ή αριστεροαναρχικές ιδέες. Αλλά αυτή η έξαρση του αριστερισμού, παράδοξα, σαν μοντέλο, είχε μια θετική επίδραση στην αύξηση των μη συστημικών δεξιών διαδηλώσεων σε πολλές χώρες. Αυτές επίσης βασίστηκαν στη δυσπιστία του ανθρώπου προς την ελίτ και την εξουσία, αλλά η έμφαση δόθηκε στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας, στην διάβρωση στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και στις εισροές μεταναστών σε όλο τον κόσμο. Η νίκη του Τράμπ στις προεδρικές εκλογές των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, σε μεγάλο βαθμό, η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η δημοτικότητα της Λεπέν στη Γαλλία καθώς επίσης και η εκλογική άνοδος των Εναλλακτικών στη Γερμανία ήταν άμεσα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας.
«Ένα αμφιλεγόμενο ερώτημα που συχνά δεν απαντήθηκε και από τις δύο πλευρές είναι το πώς αυτές οι αριστερές και δεξιές διαμαρτυρίες θα μπορούσαν να συνδυαστούν, καθώς επίσης και το ερώτημα της ανάγκης για τουλάχιστον έναν συνδυασμό τακτικής ανάμεσα στη μη συστημική αριστερά και τη μη συστημική δεξιά».
Σύμφωνα με την λογική της πολιτικής πράξης οι μη συστημικές δυνάμεις μπορούν να νικήσουν την ελίτ και το νεοφιλελευθερισμό με το να συμπράξουν. Αλλά το ερώτημα αυτό έχει να κάνει με τις διαφορές αξιών ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ένα παράδειγμα είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής :εκεί, οι ρίζες της μη συστημικής δεξιάς, οι οποίες έγιναν η βάση του εκλογικού σώματος του Τράμπ, και το κίνημα Black Lives Matter, αν και κυνικά χρησιμοποιήθηκαν από την παλιά ελίτ στην προσπάθειά της να επανέλθει στην εξουσία, αλλά οι μη συστημικοί και οι αντί-ελίτ στον πυρήνα τους, ήταν κυριολεκτικά στην αντίθετη πλευρά των οδοφραγμάτων κατά τη διάρκεια των συμπλοκών. Το κίνημα BLM έχει επίσης ενημερώσει για τη φυλετική διάσταση στις κοινωνικές διαμαρτυρίες, το οποίο προϋπήρχε, αλλά δεν είχε έρθει ποτέ στο προσκήνιο τόσο ξεκάθαρα.
Η πανδημία έχει επίσης αλλάξει τα πάντα. Οι κύριες διαδηλώσεις που γίνονται τώρα (αν εξαιρέσουμε αυτές του κινήματος BLM) πλέον δε σχετίζονται με μία γενική αντίδραση στις αρχές, αλλά με τον «ιατρικό απολυταρχισμό» που συνδέεται με την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα περιοριστικά μέτρα και τον υποχρεωτικό εμβολιασμό. Σε κάποιες περιοχές παίρνουν τη μορφή ανοιχτής διαμαρτυρίας, ενώ -σε άλλες- τη μορφή σιωπηρής δυσαρέσκειας και αυξανόμενης αποξένωσης από την ελίτ. Όμως, βασίζεται στην ίδια θεμελιώδη δυσπιστία του ανθρώπου έναντι της εξουσίας. Αν η εξουσία μας εξαπατά όλη την ώρα, τότε γιατί θα πρέπει να υπακούμε στις καραντίνες και να πιστεύουμε στα εμβόλιά τους; Η λογική εδώ είναι απλή, αλλά είκοσι χρόνια διαμαρτυριών έχουν οδηγήσει στο γεγονός ότι έχει επίσης δικαίωμα να υπάρχει. Είναι αυτή η δυσπιστία του πολίτη προς την εξουσία στην οποία οι πολέμιοι της παγκοσμιοποίησης έδωσαν έμφαση ως το κυριότερο στοιχείο στην καθημερινή πολιτική πρακτική. Συνεπώς, την εικοστή επέτειο της τραγωδίας στη Γένοβα, μπορούμε να πούμε ότι αυτή η δυσπιστία δεν έχει φύγει και οι αρχές σε πολλές χώρες δεν έχουν ακόμα καταφέρει να αλλάξουν αυτή την κατάσταση. Ως εκ τούτου, ο σκοπός της μη παγκοσμιοποίησης υφίσταται ακόμα και θα εξακολουθεί να υπάρχει μεσοπρόθεσμα.
*Ο Ερόλ Ουζέρ είναι γνωστός επιχειρηματίας και χρηματιστής στην Τουρκία
