Παντού στην Ελλάδα μπορεί σήμερα να βρει κάποιος ένα από τα λεγόμενα «εργαστήρια δημιουργικής γραφής». Γνωρίζοντας τον συγγραφέα Αλέξανδρο Ασωνίτη – για αρκετά χρόνια διδάσκοντα – του έθεσα μερικά ερωτήματα.
1) Τι είναι τελικά αυτή η δημιουργική γραφή, πώς θα την όριζες;
Η δημιουργική γραφή, όπως την διδάσκω εγώ, είναι μια μέθοδος για να συστηματοποιήσει και να αναπτύξει κάποιος την σκέψη και την γραφή του, να αναπτύξει όσο είναι δυνατόν το ταλέντο του. Διδάσκω πέντε χρόνια, δύο στα σεμινάρια που διοργάνωνε το περιοδικό highlights και τρία στο Κολλέγιο Αθηνών, στο πρόγραμμα ενηλίκων. Κάθε κύκλος αποτελείται από δεκατέσσερα τρίωρα εβδομαδιαία μαθήματα, στα οποία παρουσιάζω και αναλύω την μέθοδο συγγραφής διηγημάτων και μυθιστορημάτων, που ακολουθώ στα έργα μου. Οι σπουδαστές μπορούν να διαβάσουν τα βιβλία μου, να με κρίνουν και να με ελέγξουν, αλλά το κατά πόσο θα ακολουθήσουν αυτήν την μέθοδο, είναι δικό τους θέμα. Η πείρα δείχνει ότι όσο οι σπουδαστές αποκτούν αυτοπεποίθηση, τόσο ανεξαρτητοποιούνται τηρώντας μόνο τις γενικές γραμμές. Με πάρα πολύ μεγάλη μου χαρά μπορώ να σου πω, ότι αρκετοί «δικοί» μου εκδίδουν σε γνωστούς μεγάλους εκδοτικούς οίκους. Θυμίζω το όνομα του Ιωάννη Ψάρρα, με πολύ ενδιαφέρουσα ποιητική γραφή και σκέψη, τον Μανώλη Γδούντο, που ετοιμάζει μυθιστόρημα, τον Αλέξανδρο Λιούμπη, που γράφει μυθιστόρημα, την νεαρή Εύη Πήτερσον, με ιδιαίτερη φαντασία, εντελώς διαφορετική απ’ ό,τι ονομάζουμε γυναικεία σκέψη και γραφή, την Αρετή Πάνου, που ετοιμάζει μερικά σκληρά διηγήματα, την Βάνα Κουλουρίδου και την Αριέττα Μουργινάκη που έβγαλαν διηγήματα στο Μελάνι, την Δάφνη Ρουμάνη και τον Στέλιο Γιαμαρέλλο, νέα παιδιά με ευφυϊα, ήθος και ταλέντο. Είναι εξαιρετικά καλά τα αποτελέσματα για τα τέσσερα χρόνια, δεν συνυπολογίζω την φετινή χρονιά.
2) Στην διάρκεια των σεμιναρίων γράφουν οι σπουδαστές κείμενα, τα οποία διαβάζετε στην «τάξη» και τα συζητάτε όλοι μαζί;
Τα κείμενα που γράφουν κάθε βδομάδα φωτοτυπούνται, μοιράζονται σε όλους, και την επόμενη βδομάδα, τα συζητάμε. Όλοι κάνουν κριτική και σχόλια για όλα τα κείμενα, και τα δικά τους φυσικά, αφού η αυτοκριτική και η εξαντλητική διόρθωση είναι ο μόνος τρόπος για να βελτιωθεί ένας συγγραφέας. Γίνονται και πολλές συζητήσεις, ιστορικές φιλοσοφικές πολιτικές κλπ. Ονομάζω τα σεμινάριά μου συμμετοχική δημοκρατία.
3) Εσύ, ως συγγραφέας, πώς νοιώθεις ως διδάσκων και πώς ως συγγραφέας; Σου έχει κάνει –δημιουργικό- καλό αυτή η λογική διδασκαλία μη λογικών καταστάσεων;
Νοιώθω καλά και με τις δύο ιδιότητες που φυσικά ταυτίζονται. Μου δίνεται η ευκαιρία να αποτιμήσω την λογοτεχνική μου θεωρία- όπως ξέρεις κάθε συγγραφέας αναπτύσσει μια δική του θεωρία για την λογοτεχνία και την θεωρία αυτή εφαρμόζει στα γραπτά του. Ακούγοντας λοιπόν την θεωρία μου, την αποτιμώ ταυτόχρονα. Κέρδος είναι όμως και τα πολλά καλά διηγήματα που έχω διαβάσει τόσα χρόνια. Πολλά εξ αυτών είναι καλύτερα από τις επαναλήψεις δόκιμων συγγραφέων που σταμάτησαν στην δεκαετία του ’70, του ’80, του ’90, γράφουν τα ίδια και τα ίδια και θεωρούνται και συγγραφείς. Αν έστελναν τα γραπτά τους με άλλο όνομα, δεν θα τα εξέδιδαν. Άλλοι γίνονται παράγοντες…Είναι βέβαια και υπάκουοι όλοι αυτοί, ακίνδυνοι, με πολιτικώς ορθή σκέψη. Τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων ισχύουν και πάλι, εδώ και χρόνια, με πολύ πιο ύπουλο τρόπο.
4) Ποιους εννοείς;
Οι αναγνώστες σου ας σκεφτούν. Θα τους βρουν εύκολα. Τους βλέπουν άλλωστε συχνά στην τηλεόραση, στις εφημερίδες και στα λεγόμενα βραβεία.
5) Η λογική διδασκαλία μη λογικών καταστάσεων σε ωφελεί, τελικά.
Γράφω από το 1989 κι έχω αρκετή πείρα ώστε να ξέρω ότι η διαχείριση μη λογικών καταστάσεων, όπως αυτές που επινοώ για τα μυθιστορήματά μου, απαιτούν απόλυτη και ψυχρή λογική εκ μέρους του συγγραφέα. Το ξέρεις πολύ καλύτερα, χρόνια πριν από μένα. Το μυθιστόρημα, όπως κάθε άλλη επιστήμη, είναι ο ορισμός του ορθολογισμού, επειδή όμως το μυθιστόρημα αναφέρεται σε ανθρώπους κι όχι σε στατιστικά μεγέθη, είναι ταυτόχρονα τέχνη. Οι άνθρωποι έχουν συναισθήματα, έχουν πάθη, δονούνται απ’ αυτά, έχουν τρέλα, και την εγγενή αυτή ανθρώπινη τρέλα προβάλλει με ορθολογιστικό τρόπο η λογοτεχνία, μεγεθύνοντας ό,τι συνιστά την ζωή, έχει ήρωες με σάρκα, οστά και ιδέες, ήρωες οι πιο μεγάλοι των οποίων δεν ζουν αλλά και δεν πεθαίνουν ποτέ. Αυτό είναι το μυθιστόρημα και αυτό αναπτύσσω στα μαθήματα. Επωφελούμαι και πιστεύω ότι ωφελώ.
6) Αν εγώ σου έλεγα ότι σας βλέπω σαν συμπαίκτες, ποιο είναι το παιχνίδι;
Το παιχνίδι ήταν, είναι και θα είναι να γράψουμε, όλοι οι συγγραφείς, όσο το δυνατόν πιο καλά, πιο συναρπαστικά μυθιστορήματα και διηγήματα. Θα έλεγα μάλιστα ότι όσο πιο προβληματική είναι μια χώρα, όπως η δική μας, τόσο πιο μεγάλη ανάγκη έχουμε για αυτογενή, πρωτότυπα μυθιστορήματα και σκέψη, γενικότερα.
7) Έχεις ποτέ σκεφτεί «τι μαλάκας είμαι» που διδάσκω αυτό, ή «τι μαλάκες είναι οι άλλοι;»;
Έχω σκεφτεί αυτό που λες, μόνο όμως επειδή έφτασα τα πενήντα και η διδασκαλία αυτή αποτελεί την μόνη μου πρόσοδο, μαζί με τα ποσοστά απ’ τα τρία μου μυθιστορήματα (Η Συνείδηση της Αιωνιότητας, Λάλον Ύδωρ, εκδ. Πατάκη, Γεια σου, τηλεόραση!, εκδ. Καστανιώτη) που πωλούν γύρω στα 2500 το καθένα. Όσο για τους άλλους, όχι. Δεν το λέω από λόγους ευγενείας, αλλά επειδή τους σέβομαι, σέβομαι την ανάγκη τους και τις φιλοδοξίες τους. Εξ άλλου, αν είναι «μαλάκες», το αντιμετωπίζουν και το διαχειρίζονται οι ίδιοι στη ζωή τους, όπως το αντιμετωπίζουμε όλοι μας άλλωστε.
8) Έχεις κάνει αυτοκριτική για τα βιβλία σου, προσπαθώντας να «παραμυθιάσεις» για το πώς θα γίνουνε συγγραφείς;
Αυτοκριτική για τα μυθιστορήματά μου κάνω ούτως ή άλλως, αλλά το να «παραμυθιάσω» με αφορμή τα μυθιστορήματά μου, επ’ ουδενί. Είναι αδύνατον, εξ αντικειμένου.
9) Τα τελευταία χρόνια, 5-6 και παραπάνω, έχει γίνει και συνεχίζεται ένα μπουμ νέων ανθρώπων παντού, μιλάω για τις τέχνες. Απ’ όσα ξέρεις και σκέφτεσαι, πιστεύεις ότι απ’ όσα έχουνε βγει ως σήμερα, θα μείνει κάτι για αύριο;
Απαντάω με μια πρόταση. Να αναποδογυρίσουν τα πάντα, και να αναλάβουν τα πάντα οι νέοι, μέχρι σαράντα ετών, ν’ αναλάβουν την κυβέρνηση κ.λπ., νέοι να γράφουν και να κρίνουν, να δίνουν βραβεία κ.λπ. Ο κόσμος είναι ήδη δικός τους, ας τον αναλάβουν λοιπόν για να μην παραπονιούνται και να μην κατηγορούν τους άλλους. Σε ό,τι αφορά τις τέχνες, θα μιλήσω για την λογοτεχνία, όπου υπάρχουν καλές περιπτώσεις συγγραφέων, ο Κων. Τζαμιώτης, ο Γ. Γλυκοφρύδης και κάποιοι άλλοι… Μου φαίνονται όμως, ότι οι νεώτεροι είναι πιο πρόθυμοι να συμβιβαστούν για να ανέβουν. Οι «μεγάλοι» ξεκαθαρίζουν από τώρα ποιους θα βάλουν χωροφύλακες, ποιους θα κάνουν «νωματάρχες».
10) Πώς ερμηνεύεις αυτήν την –ιερή;- μανία πολλών ανθρώπων γύρω μας να πηγαίνουν σε τέτοια σεμινάρια;
Τα σεμινάρια είναι αμερικάνικης εμπνεύσεως και προϋποθέτουν μια γενικότερη ευμάρεια ή την ψευδαίσθηση μιας ευμάρειας, δηλαδή προϋποθέτουν χρόνο και για να παρακολουθήσεις και για να σκεφτείς και για να ανταποκριθείς. Στο κολέγιο διοργανώνονται σεμινάρια που καλύπτουν πολλούς τομείς, αποτελώντας ένα είδος ανοιχτού πανεπιστημίου. Εκτός από δημιουργική γραφή, διδάσκω και τα προεπαναστατικά-επαναστατικά κείμενα, Ρήγα, Κοραή, Νομαρχία, Σολωμό, Κάλβο, Κολοκοτρώνη, Μακρυγιάννη. Η δια βίου μάθηση, γιατί περί αυτού πρόκειται, θα έπρεπε να αποτελεί μέριμνα της πολιτείας, να βρίσκεται στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων της, αλλά η πολιτεία έπρεπε να είναι δημοκρατική, με την αρχαιοελληνική σημασία, το σύστημα αξιών έπρεπε να είναι εντελώς διαφορετικό, το «γηράσκω αεί διδασκόμενος» αυτό σημαίνει. Το διάβασμα βιβλίων, είναι επίσης δια βίου μάθηση, είναι ελιξίριο νεότητας. Όσοι λοιπόν από ανάγκη, φιλοδοξία, ανία, απωθημένο, περιέργεια παρακολουθούν σεμινάρια, είναι τυχεροί. Κερδίζουν γνώσεις ή εξασκούν τις δεξιότητες τους. Ελάτε τον Ιούνιο στο Κολέγιο να το διαπιστώσετε, στην έκθεση που γίνεται κάθε χρόνο. Πάλι βέβαια χαμένοι βγαίνουν οι φτωχοί και οι μη μορφωμένοι που δεν έχουν οικονομικές δυνατότητες ή και συναίσθηση των ελλείψεών τους.
11) Αν εγώ ερχόμουνα στo σεμινάριό σου –ή σε κάποιο άλλο- πιστεύεις ότι θα κέρδιζα ή θα έχανα;
Για τα άλλα δεν ξέρω, στο δικό μου θα κέρδιζες, όπως ακριβώς θα κέρδιζα κι εγώ, αν παρακολουθούσα κάποιο δικό σου, θα κέρδιζα σε οικονομία λόγου. Έχεις δίκιο να λες πως όλοι μας φλυαρούμε στα γραπτά μας. Είμαι απόλυτα σίγουρος ότι ελάχιστα πολυσέλιδα μυθιστορήματα – ακόμα και τα μπεστσέλερς – διαβάζονται ολόκληρα, σελίδα την σελίδα, από αυτούς που τα αγοράζουν. Άντε, το πολύ 30-40 σελίδες και μετά…αϊ παράτα μας! Πάνε για φρέσκο κρέας!
Υ.Γ.1. Αυτά μου είπε ο Αλέξανδρος Ασωνίτης για τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Αλλά κι εγώ, τόσα χρόνια στον παιδεμό της συγγραφής, ξέρω ότι υπάρχουν – λίγα ή πολλά – που μπορούν να διδαχθούν. Στο γράψιμο ενός θεατρικού έργου π.χ. υπάρχουν αρκετά πράγματα που αφορούν την πλοκή, την ανάπτυξη του θέματος και των χαρακτήρων, τις ανατροπές, βασικά στοιχεία μιας δυναμικής δραματουργίας, δηλαδή, που μπορεί κάποιος που τα ξέρει να προσπαθήσει να τα μάθει και σε άλλους. Το πρόβλημα πάντα είναι αν αυτός ο άλλος είναι σε θέση να μάθει, αν έχει αυτιά για να ακούσει…Δεν είναι τυχαίο το σόφισμα «μαθαίνει μόνο αυτός που ήδη ξέρει».
Υ.Γ.2. Όμως, μια και τον «έπιασα» τον Ασωνίτη, δεν θα μπορούσα να μη του κάνω μια ακόμα ερώτηση. «Τι σκατά είναι αυτή η διαμάχη που έχεις με τον Μπουκάλα. Τελικά, αμφισβητείς την ελευθερία κριτικού λόγου;»
Και ιδού…
«Δεν έχω καμιά διαμάχη με τον εν λόγω Μπουκάλα, εκ των πραγμάτων δεν μπορώ να έχω, εγώ είμαι συγγραφέας, μυθιστοριογράφος. Η αγωγή μου εναντίον του, στην οποία αναφέρεσαι, δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ελευθερία κριτικού λόγου, οποιοσδήποτε έχει δικαίωμα να πει οτιδήποτε για μένα και τα βιβλία μου. Δεν έχει όμως κανείς κανένα δικαίωμα να πλαστογραφεί και να αλλοιώνει κείμενα, να κατασκευάζει και να κρίνει ανύπαρκτα βιβλία, να συκοφαντεί και να υβρίζει με βάση τα στοιχεία που έχει κατασκευάσει ο ίδιος ο συκοφάντης, όπως έκανε εις βάρος μου ο εν λόγω. Ούτε έχει κανένα απολύτως δικαίωμα ατιμωρησίας, καλυπτόμενος πίσω από την ελευθερία λόγου, την οποία και φυσικά σέβομαι και στηρίζω, αλλά ούτε εγώ έχω υποχρέωση να ανεχτώ συκοφαντίες και ύβρεις, βασισμένες σε πλαστογραφήσεις και αλλοιώσεις στοιχείων. Θα μπορούσε να ζητήσει ένα συγγνώμη και να λήξει το θέμα, το έχω δηλώσει εξ αρχής. Επιμένει στην συκοφαντία του και στην πλαστογραφία. Η πράξη του θα γυρίσει μπούμερανγκ και θα τον συνοδεύει επ’ άπειρον. Λυπάμαι, θα μπορούσε να έχει καλύτερη τύχη.
Με λίγα λόγια, για να ενημερώσω τους αναγνώστες σου- σας διαβάζουνε πολλοί στη zougla.gr: το 2002 ο αρθρογράφος της Καθημερινής, έγραψε ένα λίβελο, παρουσιάζοντάς τον σαν, δήθεν, κριτική του μυθιστορήματός μου «Λάλον Ύδωρ», εκδ. Πατάκη. Στο συκοφαντικό του κείμενο, ο αρθρογράφος διέπραξε τα εξής: α) απέδωσε στους ήρωές μου λέξεις και φράσεις που δεν υπάρχουν στο βιβλίο μου β) πλαστογράφησε και αλλοίωσε λόγια και φράσεις των ηρώων του μυθιστορήματός μου γ) απεκάλεσε τους ήρωές μου ρατσιστές, βάσει των «στοιχείων» που κατασκεύασε και δ) ταύτισε εμένα με τους ήρωές μου!
Δηλαδή, αν εγώ έγραφα μυθιστόρημα για έναν δολοφόνο θα χαρακτήριζε…εμένα δολοφόνο!
Σπάνιο ήθος, δεν συμφωνείς; Δεν είναι παραδειγματικές η ευπρέπεια και η εντιμότητά του; Επίτρεψέ μου να τον συγχαρώ, αυτόν και τους φίλους του που κατά καιρούς με βρίζουν από εφημερίδες και περιοδικά.
Να προσθέσω ότι τόσο ο ΣΥΚΟΦΑΝΤΗΣ όσο και οι φίλοι του λεονταρίζουν σαν δήθεν θεματοφύλακες της δημοκρατίας και της αριστεράς, αλλά αμείβονται, νομίμως, από το κεφάλαιο, το ισχυρό κεφάλαιο μάλιστα, και το κράτος. Κάποιος μου είπε ότι με τους λεονταρισμούς εξαργυρώνουν την ενοχή τους, ποιος να ξέρει, δεν ξέρω, δεν μπορώ να το συμμερισθώ ούτε να μπω στην θέση τους. Το αναφέρω ως προβληματισμό. Θα μου επιτρέψεις, σε παρακαλώ, να παραφράσω τον περίφημο ποιητή Παλλαδά, που έζησε στην Αλεξάνδρεια, τέλη 4ου και αρχές 5ου μ.χ. αιώνα, κι έλεγε για τους χριστιανούς μοναχούς:
Αφού είναι μοναχοί, πώς είναι τόσοι πολλοί;
Κι αφού είναι τόσοι πολλοί, πώς είναι μοναχοί;
Η πληθύς των μοναχών αποδεικνύει την απάτη της μονάδας.
Παραφράζοντας:
Αφού είναι αριστεροί, πώς είναι τόσο πλούσιοι και πολυθεσίτες;
Κι αφού είναι τόσο πλούσιοι και πολυθεσίτες, πώς είναι αριστεροί;
Το ήθος το δικό μου ορίζει να προστατεύω το όνομα των ανθρώπων, αυτό ισχύει ακόμα και γι’ αυτόν που με συκοφάντησε. Το ήθος το δικό του ορίζει να θέλει επί εφτά χρόνια να με προσβάλλει με βαρύτατους πολιτικούς χαρακτηρισμούς. Θέλω να πω, τελειώνοντας, κάτι για την πατερναλιστική συμπεριφορά του συγκροτήματος που εργάζεται ο συκοφάντης και διώκτης μου. Αυτόκλητοι και προκλητικότατοι, βαυκαλίζονται εδώ και μήνες ότι έχουν δικαίωμα να μας μάθουν γράμματα και ιστορία. Αναφέρομαι στο γνωστό κατάπτυστο ριάλιτι του Σκάι. Και έχουν εκχυδαΐσει και ευτελίσει τον πολιτισμό και την ιστορία μας, τις προσωπικότητες στις οποίες χρωστάμε την ελευθερία και την αξιοπρέπειά μας, παρουσιάζοντας τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, τον Καποδίστρια, τον Παπανικολάου, να ζητάνε την «ψήφο» μας, σαν να ήταν πολιτευτάκηδες της σειράς, τον δε Κολοκοτρώνη τον εμφανίζουν σαν κλεφτοκοτά ή μπουγαδοκλέφτη.»
Υ.Γ. 3. Δεν σας λέω καλό Πάσχα. Θα τα ξαναπούμε…
