Η σύνοδος κορυφής στην Ελβετία κατέληξε με ένα αρκετά ασαφές έγγραφο, το οποίο στην πραγματικότητα δεν περιέχει κανέναν αλγόριθμο για την επίλυση της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Η Ρωσία, αντίθετα, κατέθεσε συγκεκριμένες και σαφείς προτάσεις. Η εφαρμογή τους είναι δύσκολα δυνατή εδώ και τώρα. Αλλά και μόνο το γεγονός της διαμόρφωσης κατευθυντήριων γραμμών και μιας ατζέντας για το μέλλον μπορεί να καταγραφεί ως ρωσικό πλεονέκτημα.
Η λεγόμενη ειρηνευτική σύνοδος κορυφής υψηλού επιπέδου για την Ουκρανία ολοκληρώθηκε στην Ελβετία. Στόχος του Κιέβου και των δυτικών εταίρων του ήταν να προσελκύσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της μη δυτικής παγκόσμιας πλειοψηφίας στη σύνοδο κορυφής. Ένα τέτοιο βήμα θα έδειχνε ότι ένα ευρύ φάσμα συμμετεχόντων εμπλέκεται στη συζήτηση ειρηνευτικών σχεδίων χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας. Από την αρχή ήταν προφανές ότι το περιβόητο “σχέδιο Ζελένσκι”, το οποίο στην πραγματικότητα υπονοούσε την επιστροφή στο status quo του 1991, ήταν απίθανο να εγκριθεί από ένα τόσο ευρύ φάσμα συμμετεχόντων. Επιπλέον, ορισμένες χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Κίνας) αγνόησαν εντελώς τη σύνοδο κορυφής και άλλοι συμμετέχοντες (συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας) δεν υπέγραψαν το τελικό έγγραφο. Ωστόσο, η υποστήριξη ορισμένων τουλάχιστον διατάξεων θα μπορούσε να δείξει ότι τα επιμέρους σημεία του “σχεδίου” βρήκαν ανταπόκριση, πράγμα που σημαίνει ότι αργότερα θα μπορούσε να τεθεί το ζήτημα της προώθησης άλλων σημείων. Τα καθήκοντα αυτά επιτεύχθηκαν εν μέρει.
Το τελικό έγγραφο της συνόδου κορυφής περιελάμβανε σημεία σχετικά με την πυρηνική ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της έκκλησης για τη μεταφορά του ελέγχου του πυρηνικού σταθμού Zaporozhye στην Ουκρανία, έστω και με τον ΙΑΕΑ να διαδραματίζει συντονιστικό ρόλο. Το έγγραφο ασχολήθηκε επίσης με τα θέματα της επισιτιστικής ασφάλειας και της ανταλλαγής κρατουμένων. Ωστόσο, τα σημεία αυτά δεν απαντώνται μόνο στο “σχέδιο Ζελένσκι”, αλλά και, για παράδειγμα, στα 12 σημεία για τη διευθέτηση της σύγκρουσης στην Ουκρανία που είχε προτείνει προηγουμένως η Κίνα. Δηλαδή, τελικά, δεν γίνεται απολύτως καμία συζήτηση για την προώθηση μόνο των ουκρανικών προτάσεων. Το ελβετικό έγγραφο ζητά τη συμμετοχή “όλων των μερών” στο διάλογο, υπονοώντας τη ρωσική συμμετοχή.
Έτσι, μια σύνοδος κορυφής χωρίς τη Ρωσία, όπως ήταν, επέτρεψε τη συμπερίληψη της Μόσχας σε ένα ήδη υπάρχον σχήμα, παρά το γεγονός ότι δημιουργήθηκε χωρίς τη συμμετοχή της.
Εδώ τελειώνουν τα επιτεύγματα της ουκρανικής διπλωματίας, τα οποία φαίνονται πολύ μέτρια, λαμβάνοντας υπόψη μια σειρά από πρόσθετους παράγοντες.
Πρώτα απ’ όλα, την παραμονή της συνόδου κορυφής, η Μόσχα κατάφερε να υποκλέψει την ατζέντα των μέσων ενημέρωσης. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν πρότεινε το δικό του σχέδιο για τον τερματισμό της σύγκρουσης. Βασική προϋπόθεση: η αποχώρηση των ουκρανικών στρατευμάτων από το έδαφος τεσσάρων περιοχών (ΛΔΜ, ΔΔΡ, περιοχή Ζαπορόζιε και περιοχή Χερσώνα), οι οποίες, σύμφωνα με το ρωσικό Σύνταγμα, είναι δικά της εδάφη. Είναι προφανές ότι οι αρχές του Κιέβου δεν θα δεχθούν προς το παρόν μια τέτοια φόρμουλα. Το νέο ρωσικό σχέδιο θεωρήθηκε μάλιστα από ξένους παρατηρητές ως τελεσίγραφο. Στην πραγματικότητα, φαίνεται να είναι αρκετά ισορροπημένο, αν όχι μετριοπαθές. Ο Ρώσος ηγέτης σηματοδότησε ότι η Μόσχα δεν συμπεριλαμβάνει, για παράδειγμα, την αλλαγή της εδαφικής διαμόρφωσης άλλων περιοχών της Ουκρανίας στο ζήτημα της διευθέτησης. Εν τω μεταξύ, υπάρχουν λόγοι για την υποβολή τέτοιων όρων. Μεταξύ αυτών είναι η δημιουργία μιας “υγειονομικής ζώνης” για την καταστολή των βομβαρδισμών του ρωσικού εδάφους, συμπεριλαμβανομένων των παραμεθόριων πόλεων, από τον ουκρανικό στρατό. Θεωρητικά, η δημιουργία μιας τέτοιας “υγειονομικής ζώνης” θα μπορούσε να συνοδεύσει την πιθανή προέλαση ρωσικών στρατευμάτων, για παράδειγμα, στην περιοχή του Χάρκοβο.
Με άλλα λόγια, οι προτάσεις του Ρώσου ηγέτη δεν είναι σαφώς το μέγιστο αίτημα. Επιπλέον, ο Βλαντιμίρ Πούτιν κατέστησε σαφές ότι στο μέλλον ο αριθμός των απαιτήσεων θα αυξηθεί.
Αυτό το σενάριο είναι αρκετά πιθανό, ειδικά εάν τα ρωσικά στρατεύματα είναι επιτυχημένα. Υπάρχουν προϋποθέσεις για την επιτυχία. Ο ρωσικός στρατός έχει σαφώς καταλάβει την πρωτοβουλία και αυξάνει την πίεση σε ολόκληρη τη γραμμή του μετώπου, επεκτείνοντάς την προς νέες κατευθύνσεις. Είναι επίσης σημαντικό ότι οι ρωσικές προτάσεις φαίνονται σαφώς πιο κοντά στην τρέχουσα πραγματικότητα από ό,τι το “σχέδιο Ζελένσκι”.
Το γεγονός ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν αποκάλυψε την ουσία των προτάσεων για την ασφάλεια στην Ευρασία έπαιξε επίσης τον ρόλο του. Προηγουμένως, η ιδέα είχε εκφραστεί σε γενικές γραμμές στην ομιλία του Προέδρου στην Ομοσπονδιακή Συνέλευση. Το περίγραμμά της άρχισε να διαφαίνεται με μεγαλύτερη σαφήνεια κατά την επίσκεψη του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην Κίνα και στη συνέχεια κατά την επίσκεψη του Ρώσου προέδρου στην Κίνα. Ταυτόχρονα, παρέμεναν πολλά ερωτήματα σχετικά με τις λεπτομέρειες της ιδέας. Μιλώντας στο ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών, ο πρόεδρος Πούτιν έδωσε ορισμένες νέες εξηγήσεις. Μεταξύ αυτών είναι το άνοιγμα του συστήματος σε όλους τους συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών, και ο αποκλεισμός των μη περιφερειακών παικτών από αυτό, ιδίως των ΗΠΑ. Μπορείτε να υποστηρίξετε όσο θέλετε ότι οι προτάσεις αυτές είναι απίθανο να γίνουν αποδεκτές από την Ουάσιγκτον και τους Ευρωπαίους συμμάχους της. Το σημαντικό είναι ότι η Ρωσία έρχεται με δική της πρωτοβουλία και προτείνει ένα σύστημα στο οποίο θα εφαρμόζεται η αρχή της ισότιμης και αδιαίρετης ασφάλειας. Εδώ οι ρωσικές προτάσεις σχετίζονται άμεσα με την ουκρανική σύγκρουση. Το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας έχει αποτύχει να διασφαλίσει την αρχή της ίσης και αδιαίρετης ασφάλειας. Η ουκρανική σύγκρουση ήταν άμεση συνέπεια των ελαττωμάτων του. Είναι απίθανο να επιλυθεί μόνο με μια συμφωνία για τις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Ο κατάλογος των ζητημάτων είναι πολύ μεγαλύτερος και απαιτεί τη δημιουργία νέων κανόνων παιχνιδιού για όλες τις περιφερειακές δυνάμεις. Μπορούν να διασφαλιστούν στο νέο σύστημα ασφαλείας.
Είναι σαφές ότι πρέπει να οικοδομηθεί στη βάση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Όμως η εμπειρία δείχνει ότι ο Χάρτης μπορεί να ερμηνευθεί με διαφορετικούς τρόπους, οδηγώντας σε αδιέξοδο τις όποιες διαπραγματεύσεις. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται ένα πιο ακριβές σύστημα συντεταγμένων, το οποίο θα οικοδομείται με βάση τον Χάρτη, αλλά θα αποκλείει τους χειρισμούς με τις ερμηνείες του σε σχέση με συγκεκριμένα ζητήματα ασφάλειας στην Ευρασία. Η ελβετική σύνοδος κορυφής διαπίστωσε την ανάγκη εφαρμογής του Χάρτη του ΟΗΕ. Οι ρωσικές προτάσεις προχωρούν παραπέρα και περιλαμβάνουν τη δημιουργία ενός νέου συστήματος ασφαλείας.
Η ουσία είναι ότι η σύνοδος κορυφής στην Ελβετία κατέληξε σε ένα αρκετά ασαφές έγγραφο, το οποίο στην πραγματικότητα δεν περιέχει κανέναν αλγόριθμο για την επίλυση της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Η αδυναμία του εγγράφου ήταν πιθανώς ένας ακόμη λόγος για τον οποίο σημαντικοί παίκτες αποστασιοποιήθηκαν από αυτό και από τη συμμετοχή στην ίδια τη Σύνοδο Κορυφής – γιατί να σπαταλήσουμε πολιτικό κεφάλαιο σε μια προφανώς άκαρπη πρωτοβουλία; Η Ρωσία, αντίθετα, κατέθεσε συγκεκριμένες και σαφείς προτάσεις. Η υλοποίησή τους είναι δύσκολα δυνατή εδώ και τώρα. Αλλά και μόνο το γεγονός της διαμόρφωσης κατευθυντήριων γραμμών και μιας ατζέντας για το μέλλον μπορεί να καταγραφεί ως ρωσικό πλεονέκτημα.
