Προφανώς, η πρώτη συμπυκνωμένη “βολίδα” για την εφαρμογή αυτών των μέτρων θα γίνει μέχρι τις 24 Φεβρουαρίου 2024. Οι αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων δυτικών χωρών θα προσπαθήσουν να “σηματοδοτήσουν” την ημερομηνία έναρξης της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης με τα πιο αισθητά πολιτικά βήματα, συμπεριλαμβανομένων των κυρώσεων. Οι ρωσικές αρχές, από την πλευρά τους, επεξεργάζονται επίσης μέτρα αντίδρασης.
Ποια θα είναι η πολιτική κυρώσεων κατά της Ρωσίας το 2024; Είναι δυνατόν να προβλεφθούν οι προτεραιότητες μιας τέτοιας πολιτικής; Ναι, είναι αρκετά εύκολο. Οι βασικές αποφάσεις σχετικά με τις κυρώσεις το 2024 είναι ήδη ενσωματωμένες στις τρέχουσες πολιτικές αποφάσεις. Θα δούμε την περαιτέρω επέκταση των κυρώσεων αποκλεισμού και εμπορικών κυρώσεων, καθώς και την ανάπτυξη μηχανισμών για τη δήμευση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Το πιο σημαντικό είναι ότι θα δούμε συστηματικές προσπάθειες να εξαναγκαστούν επιχειρήσεις από τρίτες χώρες να αρνηθούν να συνεργαστούν με τη Ρωσία, ιδίως στον τομέα των βιομηχανικών προμηθειών και της τεχνολογικής συνεργασίας. Αυτοί είναι οι τρεις τομείς, οι οποίοι μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε το βασικό σενάριο των αντιρωσικών κυρώσεων το 2024. Ας τους εξετάσουμε λεπτομερώς.
Η επέκταση των κυρώσεων αποκλεισμού είναι μια διαδικασία ρουτίνας που εγκαινιάζει κάθε νέο κύμα περιοριστικών μέτρων κατά της Ρωσίας. Όλο και περισσότερα ρωσικά φυσικά και νομικά πρόσωπα και οντότητες περιλαμβάνονται στους καταλόγους των αποκλεισμένων προσώπων. Τα περιουσιακά τους στοιχεία στη δικαιοδοσία των χωρών που επιβάλλουν τις κυρώσεις δεσμεύονται και οι συναλλαγές μαζί τους απαγορεύονται. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επί του παρόντος μπλοκάρει 335 νομικές οντότητες και 1.645 φυσικά πρόσωπα σε σχέση με την ουκρανική σύγκρουση. Αυτό δεν περιλαμβάνει τα περιουσιακά στοιχεία που υπόκεινται σε κυρώσεις βάσει του “κανόνα του 50%” – θυγατρικές, υποκαταστήματα κ.λπ. Άλλοι εμπνευστές κυρώσεων (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς κ.λπ.) έχουν μπλοκάρει συγκρίσιμο αριθμό Ρώσων φυσικών προσώπων, αν και οι κατάλογοι τους δεν συμπίπτουν πάντα. Επιπλέον, οι κυρώσεις μπλοκαρίσματος των ΗΠΑ συχνά συμμορφώνονται από μεγάλες επιχειρήσεις σε τρίτες χώρες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι φιλικές προς τη Ρωσία, από φόβο μήπως υποστούν οι ίδιες κυρώσεις μπλοκαρίσματος.
Μπορεί να θεωρηθεί μεγάλος ο αριθμός των ήδη μπλοκαρισμένων Ρώσων ατόμων; Ναι, μπορεί. Συστημικά σημαντικές ρωσικές εταιρείες – τράπεζες, μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις, ακόμη και αρκετά πανεπιστήμια – βρίσκονται υπό κυρώσεις αποκλεισμού. Μια περαιτέρω επέκταση είναι απολύτως πιθανή. Μπορούν να στοχεύουν στην πρόκληση της μέγιστης δυνατής ζημίας στην οικονομία. Σε αυτή την περίπτωση, θα δούμε μεγάλες εταιρείες στους καταλόγους των κυρώσεων. Ένας τομέας κλιμάκωσης είναι ο ενεργειακός τομέας, αλλά εδώ η όρεξη για κυρώσεις μπορεί να περιοριστεί από τον φόβο των διακυμάνσεων στις αγορές ενέργειας. Μπορούν επίσης να λύσουν πολιτικά προβλήματα, δηλαδή να μπλοκάρουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τις κυβερνητικές υπηρεσίες, τις ΜΚΟ, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, καθώς και δημόσια και πολιτικά πρόσωπα. Σύμφωνα με την πρακτική των προηγούμενων ετών, και τα δύο προβλήματα μπορούν να επιλυθούν ταυτόχρονα.
Το ίδιο ισχύει και για τις εμπορικές κυρώσεις. Τα αγαθά διπλής χρήσης έχουν ήδη απαγορευτεί σχεδόν ολοκληρωτικά από την προμήθεια στη Ρωσία. Αλλά οι κατάλογοι των βιομηχανικών αγαθών και των “ειδών πολυτελείας” που απαγορεύεται να εισάγονται στη Ρωσική Ομοσπονδία, καθώς και οι κατάλογοι των αγαθών που απαγορεύεται να εξάγονται από τη Ρωσία, μπορεί να διευρυνθούν περαιτέρω. Θα υπάρξει επίσης κλιμάκωση προς την κατεύθυνση της απαγόρευσης της προμήθειας προϊόντων ρωσικής προέλευσης από τρίτες χώρες.
Η κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων των μπλοκαρισμένων ρωσικών προσώπων και η επακόλουθη μεταφορά κεφαλαίων στην Ουκρανία συζητείται από την αρχή της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης. Ο Καναδάς διαθέτει έναν πλήρη μηχανισμό για την εν λόγω δήμευση. Στις ΗΠΑ υπάρχει προηγούμενο για τη μεταφορά ορισμένων περιουσιακών στοιχείων ενός μπλοκαρισμένου Ρώσου ιδιώτη στην Ουκρανία, αλλά εδώ μιλάμε για περιουσιακά στοιχεία που εμπλέκονται σε ποινική υπόθεση για την παράκαμψη των κυρώσεων, δηλαδή δεν υπάρχει μέχρι στιγμής στις ΗΠΑ μηχανισμός παρόμοιος με τον καναδικό. Η νέα 12η δέσμη κυρώσεων της ΕΕ εισάγει επίσης έναν μηχανισμό που επιτρέπει την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων των αποκλεισμένων Ρώσων για την αντιστάθμιση των ζημιών που προκύπτουν όταν κατάσχονται περιουσιακά στοιχεία πολιτών της ΕΕ στη Ρωσία. Εδώ δεν υπάρχει ακόμη πρακτική και μπορεί κάλλιστα να εμφανιστεί το 2024.
Μια άλλη μορφή δήμευσης είναι η χρήση εισοδήματος από ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία στη δικαιοδοσία των χωρών που προβαίνουν στην έναρξη της διαδικασίας. Συγκεκριμένα, αυτό αναφέρθηκε στη δήλωση των ηγετών της G7 στις 6 Δεκεμβρίου 2023. Σε παρόμοιο πνεύμα, υπήρξαν δηλώσεις των αρχών της ΕΕ, οι οποίες προτίθενται να λάβουν έως και 15 δισεκατομμύρια ευρώ από τα έσοδα των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας.
Προφανώς, το ποσό που ανακοινώθηκε μπορεί να είναι το ετήσιο εισόδημα από τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Η μεταφορά του στην Ουκρανία θα μπορούσε να αφαιρέσει εν μέρει το βάρος της εν λόγω βοήθειας από την ΕΕ και τα μέλη της. Σίγουρα, η Μόσχα θα αντιληφθεί τέτοιες ενέργειες ως παράνομες και θα επιδιώξει μέτρα αντιμετώπισης ζημιών κατά των εμπνευστών των κυρώσεων. Επιπλέον, το ξεπάγωμα των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων είναι ένα εξαιρετικά μη ρεαλιστικό μακροπρόθεσμο σενάριο.
Ο αγώνας κατά της παράκαμψης των κυρώσεων και η πίεση σε επιχειρήσεις από φιλικές χώρες θα γίνεται όλο και πιο αισθητή. Το 2023, τα μέτρα αυτά ήταν ήδη πολύ ενεργά. Σχεδόν όλοι οι γύροι των αμερικανικών κυρώσεων αποκλεισμού κατά της Ρωσίας περιλάμβαναν κυρώσεις κατά ατόμων και τρίτων χωρών (Τουρκία, ΗΑΕ, Κίνα, Σιγκαπούρη, Κιργιζία, Κύπρος κ.λπ.), τις οποίες οι αμερικανικές αρχές θεωρούσαν ότι εμπλέκονται στην παράκαμψη των ελέγχων των εξαγωγών και άλλων καθεστώτων κυρώσεων. Ένας μηχανισμός για τέτοιες δευτερογενείς κυρώσεις εισήχθη στην ΕΕ πέρυσι, αν και χρησιμοποιήθηκε περιορισμένα, ενώ οι έλεγχοι εξαγωγών της ΕΕ σε σχέση με τρίτες χώρες μέσω των οποίων αγαθά από την Ευρωπαϊκή Ένωση προμηθεύονται στη Ρωσική Ομοσπονδία κατά παράκαμψη των κυρώσεων δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί καθόλου.
Ωστόσο, η ποινική δίωξη των παραβατών των κυρώσεων στις χώρες της ΕΕ κερδίζει γρήγορα έδαφος και είναι ήδη συγκρίσιμη με τις αμερικανικές διαδικασίες. Νέοι νομικοί μηχανισμοί έχουν εμφανιστεί στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Συγκεκριμένα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν υπέγραψε νέο εκτελεστικό διάταγμα που εισάγει τροποποιήσεις στα εκτελεστικά διατάγματα αριθ. 14024 και 14068. Στην πρώτη περίπτωση, μιλάμε για την εμφάνιση ενός μηχανισμού κυρώσεων κατά των ξένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που πραγματοποιούν οικονομικές συναλλαγές προς όφελος της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας και της προμήθειας ορισμένων τύπων ηλεκτρονικού και βιομηχανικού εξοπλισμού στη Ρωσία. Η δεύτερη αφορά την επέκταση των απαγορεύσεων εισαγωγής ρωσικών προϊόντων (μη βιομηχανικά διαμάντια, ψάρια, θαλασσινά κ.λπ.) σε περιπτώσεις που τα προϊόντα αυτά γίνονται συστατικά εισαγόμενων προϊόντων από τρίτες χώρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΕΕ, στο 12ο πακέτο της, αποτύπωσε επίσης την απαγόρευση όχι μόνο των ρωσικών διαμαντιών, αλλά και των προϊόντων που δημιουργούνται σε τρίτες χώρες μετά την επεξεργασία τους.
Η απειλή δευτερογενών κυρώσεων των ΗΠΑ κατά χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων φαίνεται να είναι η πιο σημαντική. Εάν προηγουμένως οι μηχανισμοί του εκτελεστικού διατάγματος 14024 έδιναν στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ την εξουσία να μπλοκάρει τα πρόσωπα από τρίτες χώρες που παρακάμπτουν το καθεστώς κυρώσεων των ΗΠΑ ή αλληλοεπιδρούν με Ρώσους που υπόκεινται σε κυρώσεις, τώρα το εύρος των ενεργειών τους διευρύνεται. Ακόμη και αν η συναλλαγή δεν αφορά πραγματικά αμερικανικά προϊόντα ή το καθεστώς κυρώσεων των ΗΠΑ, ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα από τρίτη χώρα μπορεί να υπόκειται σε κυρώσεις. Είναι απίθανο ότι μια τέτοια πρακτική θα είναι ευρέως διαδεδομένη. Είναι όμως αρκετά πιθανό ότι μεμονωμένα ενδεικτικά μέτρα θα αναγκάσουν τις τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να λάβουν πιο σοβαρά υπόψη τους αυτόν τον κίνδυνο.
Προφανώς, η πρώτη συγκεντρωτική “βολίδα” για την εφαρμογή αυτών των μέτρων θα γίνει έως τις 24 Φεβρουαρίου 2024. Οι αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων δυτικών χωρών θα προσπαθήσουν να “σηματοδοτήσουν” την ημερομηνία έναρξης της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης με τα πιο αισθητά πολιτικά βήματα, συμπεριλαμβανομένων των κυρώσεων. Οι μηχανισμοί για τα βήματα αυτά προετοιμάζονται τώρα. Οι ρωσικές αρχές, από την πλευρά τους, επεξεργάζονται επίσης μέτρα αντίδρασης. Το έργο των μηχανισμών για οικονομικούς διακανονισμούς με φιλικές χώρες ανεξάρτητα από τη Δύση γίνεται ακόμη πιο σημαντικό. Η λογική “tit-for-tat” θα συνεχίσει να κυριαρχεί στις σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης.
