Ο λόγος περί ευθανασίας έρχεται περιοδικά στο προσκήνιο, με αφορμή ανάλογα περιστατικά και είναι καιρός να ασχοληθεί με το πρόβλημα και η ελληνική κοινωνία (Πολιτεία, ιατρική κοινότητα, Δικαιοσύνη και Εκκλησία).
Ως «ευθανασία» ορίζεται η πράξη ή παράλειψη πράξης που προκαλεί τον θάνατο αρρώστου, πάσχοντος από ανίατη επώδυνη ασθένεια, για «ανθρωπιστικούς λόγους».
Ο παραπάνω ορισμός, κατά τη γνώμη μας, αποτελεί ευφημισμό. Ουσιαστικά, πρόκειται για συνειδητή επιλογή θανατώσεως, έστω και για «ανθρωπιστικούς» λόγους. Ελεήμων θανάτωση, με χαριστική βολή (mercy kιlling).
Η πρακτική αυτή οδηγεί σε «ολισθηρό δρόμο», μια κοινωνία της ελεύθερης (ασύδοτης) αγοράς, η οποία είναι ηθικά, μάλλον, αδιάφορη.
«Με μια λογική πολιτική προγραμματισμένου θανάτου, το όφελος για την κοινωνία θα είναι ανυπολόγιστο!» διακηρύσσει ο Jack Kervokian, ο γιατρός θάνατος και -ωμότερα- ο κυβερνήτης του Colorado των ΗΠΑ: «οι άρρωστοι με τελικού σταδίου ανίατες ασθένειες έχουν το καθήκον να πεθάνουν και να φύγουν από τη μέση (get out of the way!).
Έτσι, από το δικαίωμα να πεθάνει κανείς (το οποίο μπορεί να το ασκήσει ή όχι), μπορεί να περάσουμε στο καθήκον να πεθάνει υποχρεωτικά, σύμφωνα με τους ζηλωτές αυτής της αντίληψης.
Εν ονόματι των «ανθρωπιστικών λόγων», ο γιατρός δικαιούται να επιλέγει την ακύρωση της ζωής διά της επιλογής του θανάτου;
Η απάντηση είναι ένα ξερό κα τελεσίδικο ΟΧΙ.
«Δεν θα δώσω σε κανέναν θανατηφόρο φάρμακο ακόμη και εάν μου το ζητήσει, ούτε θα δώσω τέτοια συμβουλή», ορίζει ο Ιπποκράτης (Ιπποκράτους όρκος).
Με τον όρο ευθανασία, σε αυτό το κείμενο, εμείς, εννοούμε τη θανάτωση του πόνου -με όλα τα μέσα και είναι πολλά και αποτελεσματικά- που παρέχει η ιατρική σήμερα, και όχι τη θανάτωση του πάσχοντος.
Την ανακούφιση του αρρώστου εν ζωή και όχι με τον θάνατο, μέχρις ότου η φύση αποφασίσει τελεσίδικα.
Ιδού ο καλός θάνατος (ευθανασία) στην Νέκυια του Ομήρου: «Ο θάνατός σου, λέω, θα σε βρει απόμακρα απ τη θάλασσα, ήσυχος και γλυκός, τέτοιος θά’ρθει, για να σε σβήσει».
Ο θάνατος, μόνον ως φυσική, αναπόδραστη κατάληξη της ζωής, από οποιαδήποτε φυσική αιτία -και η νόσος είναι φυσική αιτία- μπορεί να είναι δεκτός, (και ποτέ κατανοητός).
«Ο θάνατος είναι ξένος προς εμάς. Όσο υπάρχουμε, δεν υπάρχει αυτός και, όταν αυτός έλθει, δεν υπάρχουμε εμείς» (Επίκουρος).
Η μόνη ανθρώπινη εμπειρία για τον θάνατο είναι η ψυχρότητα του νεκρού σώματος-πτώματος (του άλλου). Όσο πρόκειται για σώμα, έστω πάσχον, δεν μπορούμε να μιλάμε για θάνατο και, όταν αντιμετωπίζουμε το νεκρό πτώμα, πώς, ζώντες όντες, να αισθανθούμε τον θάνατο;
Στην έννοια του θανάτου αναδύεται η μοναδικότητα του ανθρώπου, ως ανεπανάληπτης προσωπικότητας, με συγκεκριμένο παρελθόν, παρόν και μέλλον, ο οποίος ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι «ήγγικεν η ώρα» να αφανισθεί.
«Ο Ιβάν Ίλιτς έβλεπε πως πεθαίνει… …Το παράδειγμα του συλλογισμού: «Ο Κάιους είναι ένας άνθρωπος. Οι άνθρωποι είναι θνητοί. Άρα ο Κάιους είναι θνητός», του φαινόταν σε όλη του ζωή σωστό μόνο για τον Κάιους… Μα ο Ιβάν Ίλιτς δεν ήταν καθόλου ο Κάιους, ούτε ένας άνθρωπος γενικά. Ήταν πάντα, σε όλη του τη ζωή, μια ύπαρξη ξεχωριστή… … ο Κάιους είναι θνητός και σωστό είναι να πεθάνει. Μα με μένα το Βάνια τον Ιβάν Ιλιτς, με όλα μου τα αισθήματα τις ιδέες… είναι αδύνατο να είμαι υποχρεωμένος να πεθάνω. … Και ξαφνικά αυτός φάνηκε πίσω από το παραβάν. Πρόσωπο με πρόσωπο μ’ αυτόν. Μόνο να τον κοιτάζει και να παγώνει. (Λ. Τολστόι. Ο Θάνατος του Ιβάν Ίλιτς).
Οι υπέρμαχοι της «ευθανασίας», επικαλούμενοι την αυτονομία και την ατομική ελευθερία, υποστηρίζουν ότι, σε περιπτώσεις οδυνηρής και αποδεδειγμένα ανίατης πάθησης, η ζωή παύει να αποτελεί αγαθό και καθίσταται αβάσταχτο ψυχικό και σωματικό μαρτύριο, οπότε η «ευθανασία» είναι λύτρωση και πράξη ανθρωπιστική.
Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν προσδιορίζεται, απολύτως, μόνον από την αναγκαιότητα του αφεύκτου θανάτου αλλά και από την απέραντη ελευθερία του.
Έχει το αναφαίρετο δικαίωμα, έχοντας φθάσει στο τελικό όριο, το χωρίς επιστροφή, να φύγει από τη σκηνή με αξιοπρέπεια.
Η σύγχρονη τεχνολογία, θαυματοποιώντας, παρέχει τη δυνατότητα μιας μάταιης και άχρηστης παράτασης της επιβίωσης ή καλύτερα παράτασης της χωρίς επιστροφή πορείας προς τον θάνατο.
Η τυπική εικόνα αυτού του αρρώστου είναι ο άνθρωπος με ανίατη νόσο στα τελικά στάδια, καθηλωμένος σε ένα κρεβάτι νοσοκομείου, συνδεδεμένος με ποικίλες συσκευές υποστήριξης ζωτικών οργάνων, με καθετήρα στην ουρήθρα, φλεβοκαθετήρες, νηστιδοστομία για σίτιση, τραχειοσωλήνα (σύνδεση με τον αναπνευστήρα), ρινογαστρικό καθετήρα (αποσυμπίεση του στομάχου) και, μην αφήνοντας αλώβητη καμία δυνατή είσοδο εισβολής (και προσβολής) του σώματός του, τοποθετείται και σωλήνας αερίων. Ζητά ο άνθρωπος, όταν δεν είναι κατεσταλμένος, να φύγει από το νοσοκομείο, για να πεθάνει, όποτε αυτό συμβεί, στο σπίτι του, με αξιοπρέπεια, αλλά οι γιατροί αρνούνται, διότι η διακοπή της λειτουργίας των μηχανημάτων σημαίνει την έκδοση πιστοποιητικού θανάτου.
«Και να μην παρεμβαίνουν επιθετικά σε απελπιστικές καταστάσεις αρρώστων, γνωρίζοντας ότι η ιατρική δεν μπορεί να παράσχει θεραπεία σε αυτές τις περιπτώσεις» προτρέπει χιλιάδες χρόνια πριν ο Ιπποκράτης.
Έχει ο άρρωστος σε αυτές τις περιπτώσεις το δικαίωμα να πάρει αυτή την απόφαση ο ίδιος;
Ένας θάνατος με αξιοπρέπεια είναι η τελική εκδήλωση της ελεύθερης βούλησης του μοναδικού προσώπου, με τις συγκεκριμένες, προσωπικές, αξίες ζωής.
Εδώ καλείται η δημοκρατική πολιτεία να σεβασθεί την επιθυμία και την τελική απόφαση του απερχομένου, πλέον, μέλους της και να θεσμοθετήσει το όργανο εκπλήρωσης αυτής της επιθυμίας-απόφασης, το οποίο δεν μπορεί να είναι ο κλινικός γιατρός.
Ο ρόλος του γιατρού, όπως προσλαμβάνεται από τον άρρωστο και την κοινωνία, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, είναι η συντήρηση της ζωής, η θεραπεία και η ανακούφιση του αρρώστου.
Η αποδοχή από τον γιατρό και του ρόλου του αφαιρούντος τη ζωή ή αδιαφορούντος για αυτήν, υπονομεύει, όχι μόνον, την εικόνα του γιατρού στην κοινωνία αλλά και το βασικό θεμέλιο της ανθρώπινης υπόστασης.
«Αλλά ήρθε η ώρα να φύγουμε. Εγώ, για να πεθάνω, και εσείς, για να ζήσετε. Ποιος από μας πηγαίνει στο καλύτερο, δεν το γνωρίζει κανείς παρά μόνον ο Θεός». (Απολογία Σωκράτους).
