Τι θα ήσαν άραγε τα έθνη και τα κράτη χωρίς έναν εχθρό, χωρίς έναν πόλεμο, χωρίς μια πανωλεθρία; Όλα τα έθνη, όλες οι φυλές, όλες οι χώρες, χρειάζονται ένα ηρωικό παρελθόν, κυρίως πολεμικό, για να ζήσουν ειρηνικά στο παρόν.
Μην πάμε μακριά, στα καθ’ ημάς οι πολιτικοί αντίπαλοι σφάζονται στις αρένες για τα οικονομικά, ιδεολογικά, θεσμικά, αλλά όταν η κουβέντα πάει στα εθνικά όλοι αφοπλίζονται και ομονοούν και ένα κύμα λατρείας διαχέεται, κάνοντας σκόνη την εχθρότητα και το μίσος που καλλιεργούσαν μερικά δευτερόλεπτα πριν.
Η ειρήνη για τον απλό πολίτη κάθε χώρας είναι ότι και η ανεργία, η αργία που γεννά συνήθως εχθρικά συναισθήματα για όλους και όλα… Το «αργία μήτηρ πάσης κακίας» δεν είναι τυχαίο.
Το ανθρώπινο πλάσμα γεννιέται σε εχθρικό περιβάλλον και έχει ένστικτα άγρια και επιθετικά που διοχετεύει συνήθως στους πιο κοντινούς του ανθρώπους. Στην οικογένεια, στα παιδιά του, στους φίλους του, στους γείτονες του, στους συνεργάτες του, στους προϊσταμένους και υφιστάμενους
Στους πολιτικούς. Στους κυβερνήτες. Στους οδηγούς την ώρα της συμφόρησης. Στις αγορές. Στις ουρές του σινεμά… Σε οτιδήποτε γενικά είναι σε απόσταση χειροδικίας.
Οι άνθρωποι που γνωρίζονται μεταξύ τους αποκτούν ιδιότητες εχθρικές. Γιατί απλά συγχρωτίζονται, συνωστίζονται και στριμώχνονται …
Παρά το δόγμα πως με τους γείτονες μας πρέπει να συνυπάρχουμε ειρηνικά, η Ιστορία έχει αποδείξει πως τα έθνη και κράτη σφαζόντουσαν για τα σύνορα τους, δηλαδή τις γειτονιές τους, αφού ο καθένας ξέρει πως το σπίτι του γείτονα πάντα φαίνεται μεγαλύτερο από το δικό μου, όπως και το χωράφι του πιο εύφορο. Η γυναίκα του πιο όμορφη και το αυτοκίνητο πιο μεγάλο.
Το «οὐ φονεύσεις» και «οὐ μοιχεύσεις» δεν είναι εντολές για αρειανούς, αλλά για γήινους πολίτες που φροντίζουν με ευσέβεια να τις παραβιάζουν με επιμέλεια και στο ανάποδο τους, τουλάχιστον αυτό αποδεικνύουν οι χιλιάδες πόλεμοι, οι σφαγές, οι βιασμοί, οι ληστείες στην ιστορία του ανθρώπινου είδους…
Ο Ουμπέρτο Έκο λέει πως δε μπορούμε να ζήσουμε χωρίς τον εχθρό. Η μορφή του εχθρού δεν μπορεί να εξοβελιστεί από τον πολιτισμό. Η ανάγκη υπάρχει στη φύση ακόμα και του πράου και φιλειρηνικού ανθρώπου. Ο εχθρός αλλάζει πρόσωπα όπως ο Ιανός: μπορεί να είναι η αδικία του συστήματος, ο καπιταλισμός ,ο σοσιαλισμός, θρησκείες, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις.
Ακόμα και στις ενάρετες περιπτώσεις όπως το μίσος στην αδικία, μας υπενθυμίζει ο Μπρεχτ, παραμορφώνει εξίσου την φάτσα του ηθικού ανθρώπου.
Έξαλλου είναι γνωστή η ιστορία πως ο δρόμος για τη κόλαση είναι στρωμένος με λουλούδια.
Η ηθική είναι επομένως ανίσχυρη μπροστά στην αρχέγονη ανάγκη να έχουμε εχθρούς.
Ίσως η μόνη ηθική υποχρέωση που δικαιώνει τον άνθρωπο, να είναι όχι η προσπάθεια του να αποδείξει μέσω του «αγαπάτε αλλήλους» πως δεν υπάρχουν εχθροί, αλλά να μπει στη θέση του εχθρού.
Στον Αισχύλο δεν βλέπουμε εκδήλωση μίσους απέναντι στους Πέρσες, αντίθετα ζει την τραγωδία τους μέσα από τα δικά τους μάτια, αλλά και στον Καίσαρα που αντιμετωπίζει τους Γαλάτες με μεγάλο σεβασμό.
Η προσπάθεια να κατανοήσουμε τον άλλον σημαίνει ότι καταστρέφουμε τα κλισέ του, χωρίς να αρνούμαστε ή να εξαφανίζουμε την διαφορετικότητα.
Πόσο ποιητική ακούγεται αυτή η προσέγγιση σήμερα… Αυτές οι ιδανικές μορφές κατανόησης είναι όντως γνωρίσματα των ποιητών, των Αγίων και των προδοτών.
Στην πραγματική ζωή όμως οι βαθύτερες παρορμήσεις μας είναι εντελώς διαφορετικές.
Το 1968 δημοσιεύτηκε ένα κείμενο που ο αστικός μύθος το αποδίδει στον Γκάλμπρεϊθ, όπου η ειρήνη θεωρείται η πηγή του κακού και της δυστυχίας της αμερικανικής κοινωνίας, εξυμνώντας σε αντίθεση τον πόλεμο ως πηγή αρμονικής ανάπτυξης των ανθρωπίνων κοινωνιών.
Στο φυλλάδιο αυτό με τίτλο «Εγκώμιο του Πολέμου», έγραφε ο Γκάλμπρεϊθ:
«Χωρίς το αντίβαρο του πολέμου καμία κυβέρνηση, κανένα έθνος, δε θα μπορούσε να νομιμοποιήσει την σφαίρα επιρροής του».
Ο πόλεμος εγγυάται την ισορροπία μεταξύ των τάξεων και εξαφανίζει το ταξικό μίσος μεταξύ φτωχών και πλούσιων. Όλοι οι πολίτες γίνονται πιστοί του έθνους και θεωρούν αλλόθρησκους του μισητούς εχθρούς . Στο ρηθέν του Μαρξ «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού», η λέξη «θρησκεία» θα μπορούσε να αντικατασταθεί με την φράση «πατρίδα σε πόλεμο».
Συνεχίζει ο Γκάλμπρεϊθ: «Η ειρήνη γεννά αστάθεια και νεανική εγκληματικότητα, ενώ ο πόλεμος διοχετεύει με σωστό τρόπο τις επιθετικές διαθέσεις σε μια ισορροπία, ένα στάτους… Όλοι για έναν και ένας για όλους.
Ο στρατός γίνεται το καταφύγιο των άκληρων, των απροσάρμοστων, των αντικοινωνικών στοιχείων δίνοντας νόημα σε μια ζωή χωρίς νόημα.
Η δύναμη ζωής και θανάτου που διαθέτει, προδιαθέτει την κοινωνία να πληρώσει φόρο αίματος, ακόμα και για αποφάσεις που δε συμμετέχει ενεργά, ακόμα και θεσμούς που σε καιρό ειρήνης θα τους αμφισβητούσε ως υπόπτους για διαπλοκές και αλαζονεία».
Εν μια νυκτί, οι πολίτες της χώρας ξεχνούν τα ιδεολογικά τους χρώματα και παθαίνουν αχρωματοψία, ξεχνούν τα μίση και τα πάθη τα πολιτικά και γίνονται όλοι οπαδοί της αγάπης χωρίς όρια, όλων για όλους.
Από οικολογική και οικονομική άποψη ο πόλεμος προσφέρει μια ασφαλιστική δικλείδα για τον υπερπληθυσμό αλλά και την εξολόθρευση των πιο φτωχών και αδυνάτων πολιτών, που εν καιρώ ειρήνης αφαιμάζουν το κοινωνικό κράτος με τα επιδόματα ανεργίας και την δωρεάν περίθαλψη.
Οι βομβαρδισμοί, ακόμα και οι χειρουργικοί, περιορίζουν την αύξηση του πληθυσμού καλύτερα και ασφαλέστερα από την τελετουργική παιδοκτονία, την θρησκευτική εγκράτεια, τον δια βίας ευνουχισμό και την εκτεταμένη χρήση της ποινής του θανάτου.
Ασφαλέστερο και πετυχημένο παράδειγμα στην πρόσφατη ιστορία, η ιδιοφυής σύλληψη των Γερμανών Ναζί για τον απόλυτο εχθρό, τους Εβραίους και την σχεδιασμένη στρατηγικά μαζική εξόντωση τους με εντομοκτόνα όπως στις κατσαρίδες.
Συνεχίζει ο Γκάλμπρεϊθ: «Το ταπεινωμένο από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο κράτος της Γερμανίας, με την υψηλή διανοητική σύλληψη του απόλυτου εχθρού, ομονόησε και κατέκτησε όλη την Ευρώπη. Ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία λαός και εξουσία έγιναν ένα… (Κανένας ηγέτης δεν ήταν τόσο τυχερός, έλεγε ο Τσόρτσιλ, να λατρεύεται τόσο πολύ από το λαό του όπως ο Χίτλερ…).
Στον αντίποδα αυτής της ευτυχούς συγκυρίας, όπου λαός και εξουσία αιμομικτικά αγαπιούνται χωρίς να τυφλώνονται όπως οι Οιδίποδες, ήσαν οι Ρώσοι όπου, βρήκαν μεν τον πατερούλη – ηγέτη, μοναδικό και αγαπημένο, αλλά τον απόλυτο εχθρό του έθνους τον ξέχασαν και γι’ αυτό και η λατρεία στο πρόσωπο του συνοδεύτηκε από εξορίες, γκούλαγκ και τρομοκρατία… Μια λατρεία με καμουτσίκι τρόπον τινά.»
Επειδή μοιάζει κοινοτοπία, αλλά δυστυχώς η ιστορία επαναλαμβάνεται πάντα σχεδόν σαν τραγωδία και καθόλου σαν φάρσα, η σημερινή Ευρώπη της ασφάλειας, της ευμάρειας και της δημοκρατίας, έχει βρει τον νέο ιδανικό εχθρό στα μεταναστευτικά ρεύματα.
Οι μετανάστες είναι ιδανικοί εχθροί γιατί είναι φτωχοί, βρώμικοι, λίγο πιο μαύροι από τους ξανθούς, ενίοτε και πολύ πιο μαύροι, ανάλογα με τη χώρα προέλευσης.
Η κατασκευή του εχθρού δεν χρειάζεται ανθρωπολογικές μετρήσεις για μύτες γαμψές και σωματικές εκκρίσεις διαφορετικές. Οι διαφορές είναι εμφανείς ακόμα και στους ανόητους.
Οι «βάρβαροι ήταν μια κάποια λύσις» ταιριάζει γάντι, αφού ο ποιητής για την Συρία μιλούσε τότε.
Η λύσις αυτή βάφει την Ευρώπη σχεδόν μαύρη πάλι, με ελεύθερη βούληση και χωρίς βία. Όλα τα μαύρα κόμματα της διαφωτισμένης Ευρώπης καλπάζουν, ενώ οι κόκκινες αποχρώσεις ξεθωριάζουν πολιτικά.
Όλοι οι άλλοι είναι ανυπόφοροι πλην ημών… «Κατασκευάζοντας τον εχθρό» λέει ο Σαρτρ στο «Κεκλεισμένων των θυρών», «κατασκευάζουμε την επίγεια κόλαση μας».
(Κι όμως βρισκόμαστε στην κόλαση, κανείς άλλος δεν θα’ ρθει … Μέχρι το τέλος εμείς οι τρεις…
Μα λείπει ο δήμιος… Κάνουν οικονομία στο προσωπικό… Αυτό είναι όλο…
Ο δήμιος είναι πια ο καθένας από μας για τους άλλους δυο…).
