«Η εκπληκτική απήχηση που έχει ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ στη φαντασία της ανθρωπότητας είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη διαμόρφωση μιας νέας παγκόσμιας τάξης. Καθορίζει, όμως, μια ευκαιρία, όχι μία πολιτική». Αυτά έγραψε σε άρθρο του στη βρετανική εφημερίδα «The independent», ο Χένρι Κίσινγκερ, λίγο πριν ο εκλεγμένος Μπάρακ Ομπάμα αναλάβει την προεδρία των Η.Π.Α. Και αποδείχθηκε η ορθότητα της μεθόδου της σκέψης του Κίσινγκερ, τις πρώτες κιόλας εβδομάδες της εκ μέρους του Ομπάμα ανάληψης της εξουσίας, που του εμπιστεύτηκε ο αμερικανικός λαός. Θα επιχειρήσω μια πρώτη αξιολόγηση των δύο μηνών της νέας Διοίκησης Ομπάμα, ταξινομώντας τις ενέργειές του σε τρεις συν μία κατηγορίες:
α. Στις αποφάσεις του με συμβολικό – επικοινωνιακό περιεχόμενο.
β. Στις αποφάσεις του που ανοίγουν ενδεχόμενα μιας νέας πολιτικής των ΗΠΑ στις διεθνείς σχέσεις.
γ. Στις αποφάσεις του σχετικώς με την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Και τέλος, (δ) στις επιλογές του, που αφορούν στη γεωγραφική περιοχή στην οποία είναι ενταγμένη η χώρα μας.
Ο Ομπάμα παραδέχεται δημόσια ότι ήταν λάθος του η επιλογή του Τομ Ντασλ για τη θέση του υπουργού Υγείας
α. Οι πρώτες αποφάσεις του Προέδρου Ομπάμα έκαναν το γύρο του κόσμου. Δημιούργησαν συγκίνηση στους λαούς και συμβόλισαν το «νέο», την «αλλαγή». Με τη δύναμη της επικοινωνίας του τελετουργικού του πρωτοκόλλου της υπογραφής ενός προεδρικού διατάγματος κατήργησε το κάτεργο του Γκουαντανάμο. Η επανάληψη της ίδιας ενέργειας και για ένα-δύο παρεμφερή θέματα σε ό,τι αφορά στην εμβέλειά τους, η διευθέτηση των λεπτομερειών του χρονοδιαγράμματος της σταδιακής αποχώρησης των αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων από το Ιράκ, ο τρόπος που αναγνώρισε τα λάθη του, ως προς το διορισμό ορισμένων συνεργατών του (του Υπουργού Οικονομικών, Τίμοθυ Γκάιτνερ, του Υπουργού Υγείας, Τομ Ντασλ, της επικεφαλής της υπηρεσίας του Λευκού Οίκου, Νάνσι Κιλεφέλερ), η εκ μέρους του καταγγελία «των γάμων με συμφωνητικό» με λόγο τόσο ανθρώπινο, που ακούγεται παράδοξος, όταν αρθρώνεται από τον «Πλανητάρχη», αύξησαν τη φήμη του ως του Προέδρου των ΗΠΑ που εννοούσε όσα προεκλογικώς έλεγε και εκτόξευσαν την αξιοπιστία του στα ύψη. Δεν ανήκω σε αυτούς που ζηλεύουν ό,τι κινείται επιτυχώς. Αντιθέτως, χαίρομαι με τη χαρά των άλλων. Δεν επιθυμώ, ως μεμψίμοιρος βαλκάνιος, τη διάψευση των προσδοκιών των άλλων. Αντιθέτως, η αγωνία μου συνήθως είναι με το μέρος της ευδοκίμησης των προσδοκιών. Είμαι, ωστόσο, υποχρεωμένος να συμφωνήσω, ότι πέραν της συμβολικής-επικοινωνιακής επιτυχίας των ενεργειών Ομπάμα και πέραν της ορθότητας της κατεύθυνσης των ενεργειών του, επί της ουσίας ο γερουσιαστής Μακέιν έχει δίκιο όταν ισχυρίζεται, πως συμφωνεί με τις ανωτέρω ενέργειες του Προέδρου Ομπάμα, αλλά πως πρόκειται για το «εύκολο μέρος της δουλειάς», αφού το δύσκολο είναι ακόμη μπροστά. Π.χ. για το κάτεργο του Γκουαντανάμο, ως προς το οποίο ο τέως υπηρεσιακός υφυπουργός Εξωτερικών, Ντάνιελ Φριντ, ανέλαβε τη διευθέτηση της εφαρμογής του σχετικού διατάγματος, όλες οι ενέργειες σχετικώς με την τύχη των κρατουμένων αφορούν στο μέλλον και όχι τόσο στο παρόν. Ενώ η μεταχείριση των κρατουμένων κατέστη χειρότερη, τουλάχιστον τις πρώτες ημέρες μετά την υπογραφή του σχετικού διατάγματος. Με άλλες λέξεις, ως προς αυτές τις πρώτες ενέργειες μπορούμε να υπογραμμίσουμε τη σημασία τους, αλλά και να έχουμε στα υπόψη μας πως πρόκειται για κινήσεις «πολιτικού αέρα». Τον «αέρα» αυτό είχε απόλυτη ανάγκη τόσο η αμερικανική κοινωνία, όσο και ο κόσμος όλος, μετά την αποπνικτική οκταετία της Διοίκησης του Προέδρου Μπους.
Ο Ομπάμα ανακοινώνει την απόφασή του για τη σταδιακή αποχώρηση των Αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ μέχρι το τέλος του 2010
β. Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, τώρα στα πρώτα στάδια της πολιτικής Ομπάμα, κινείται στο πλαίσιο που προεκλογικώς είχε χαραχθεί. Η προεκλογική «κολόνια» δεν εξατμίστηκε. Η σταδιακή αποχώρηση σε 18 μήνες των στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ από το Ιράκ, η αναβολή της εγκατάστασης του αντιπυραυλικού συστήματος σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης – το οποίο είχε σπεύσει να αποδεχθεί η ελληνίδα ΥΠ.ΕΞ. – η μείωση των πιέσεων για την ένταξη της Γεωργίας και της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, η υπέρβαση της έντασης μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας, η έναρξη των συνομιλιών σε ένα χαμηλό πρώτο επίπεδο μεταξύ ΗΠΑ-Ιράν, αλλά και το σχετικό μήνυμα Ομπάμα, η ενδεχόμενη αναθεώρηση των σχέσεων ΗΠΑ-Συρίας, η επιμονή στη λύση του Μεσανατολικού μέσω της προώθησης των δύο ανεξάρτητων κρατών, η ρητή κατάργηση του πολιτικο-στρατιωτικού δόγματος Μπους (περί παριών κρατών και περί προληπτικών κτυπημάτων/κινήσεων) και η αντικατάστασή του με το δόγμα των συνομιλιών και της συνεννόησης συνθέτουν τη δέσμη των πρώτων κινήσεων, ενεργειών και δηλώσεων του Προέδρου Ομπάμα, που κινούνται σαφώς σε μία κατεύθυνση αλλαγής, όχι μόνο του ύφους, αλλά και της ουσίας της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Αν η αλλαγή που έχει δρομολογηθεί πρόκειται να δώσει απτά δείγματα εφαρμογής δεν είναι ακόμη γνωστό. Ο sui generis ανοικτός πόλεμος στο Αφγανιστάν κινδυνεύει να καταστεί παγίδα για τις ΗΠΑ. Τα εκεί υπάρχοντα αδιέξοδα και η προβληματική παρουσία της I.S.A.F. στέλνουν μηνύματα αποτυχίας. Η οποία, μέσω του ισλαμικού φανατισμού, ανά πάσα στιγμή μπορεί να γενικευθεί σε όλον τον ισλαμικό και όχι μόνο τον αραβικό κόσμο. Το πεδίο, ωστόσο, όπου η αλλαγή έχει εξ αντικειμένου περιθώρια πρακτικής εφαρμογής είναι το Μεσανατολικό. Εδώ οι ΗΠΑ μπορούν, με τη βοήθεια της Τουρκίας όπως αυτή εμφανίζεται σήμερα, να άρουν την παρούσα αντίθεση ανάμεσα στο Ιράν, τη Συρία, τη Χεσμπολά και τη Χαμάς από τη μία, και το Ισραήλ, την Αίγυπτο και τους μετριοπαθείς Άραβες από την άλλη. Κομβικό σημείο εδώ αποτελεί η πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στη Χαμάς. Το πρόβλημα θα ήταν υπερβάσιμο για έναν πολιτικό όπως ο Ομπάμα, αν δεν ήταν ισχυρότατη και καθοριστική η παρέμβαση του ισραηλινού λόμπυ, ως προς το οποίο ο Μπάρακ Ομπάμα έχει κάνει θετικότατες κινήσεις (π.χ. η απομάκρυνση του Charles Freeman, προσώπου με εξαιρετικές ικανότητες στα αραβικά και κινεζικά θέματα, από το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών). Πολύ σημαντικό, επίσης, ρόλο θα παίξει η απομάκρυνση των στρατιωτικών δυνάμεων από το Ιράκ, τόσο η πραγματοποίηση αυτή καθαυτή όσο και ο τρόπος της, αλλά και η μέθοδος της αμερικανικής διεύθυνσης του ΝΑΤΟ. Τελικώς, αν έπρεπε με δύο λόγια να χαρακτηρίσω τους πρώτους μήνες του Προέδρου Ομπάμα ως προς την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, θα έλεγα πως έχει γίνει μια καλή αρχή, αλλά το μέλλον είναι αβέβαιο και οι προβλέψεις γι’ αυτό όχι οι καλύτερες.
Ο Μπαράκ Ομπάμα υπογράφει το σχέδιο σωτηρίας της Αμερικανικής οικονομίας
γ. Οι πρώτες αποφάσεις του Προέδρου Ομπάμα που αφορούν στην οικονομία, θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε αυτές που αφορούν στη διαχείριση της οικονομικής – χρηματοπιστωτικής κρίσης, καθώς και σε εκείνες που σχετίζονται με τη κοινωνική δικαιοσύνη και την πράσινη ανάπτυξη. Η μεταβολή ως προς τις δύο τελευταίες πολιτικές σε σχέση με τη Διοίκηση Μπους είναι ραγδαία. Πρώτον σε ό,τι αφορά στο νέο πρόγραμμα προσφοράς δημόσιας ασφαλιστικής δυνατότητας (Medicare, Medicaid) σε 46 εκατομμύρια ανασφάλιστους πολίτες στις ΗΠΑ και δεύτερον, σχετικώς με την αποδοχή ενός προγράμματος δραστικής μείωσης της εκπομπής αερίων θερμοκηπίου έως το 2050. Εκεί, ωστόσο, που η προεδρική παρέμβαση έχει προσλάβει καταλυτικό χαρακτήρα, είναι η αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Όχι μόνο το «πακέτο Τίμοθυ Γκάιτνερ», με το οποίο επιχειρείται να ενισχυθεί αα) η παραγωγή, ββ) οι επενδύσεις, γγ) η ζήτηση, δδ) η ρευστότητα στην αγορά, αλλά και, κυρίως, η απόπειρά του να συγκεντρώσει όλα τα τοξικά προϊόντα, και να τα διαχειριστεί ως μία ενιαία δέσμη προβληματικών προϊόντων, αποδεικνύουν την πρόθεσή του να παρέμβει στο πρόβλημα με τρόπο δραστικό, αλλά και ιδιαιτέρως «ρισκαδόρικο». Αν οι παρεμβάσεις του στο πεδίο της ενίσχυσης των αδυνάτων και της αγοράς, σε βάρος του ελλείμματος και του χρέους, έχουν την έγκριση των προοδευτικών επιστημόνων στο πεδίο της οικονομίας, δε συμβαίνει το ίδιο σε ό,τι αφορά στην πολιτική συγκέντρωση των τοξικών προϊόντων. «Παίζει πολύ νωρίς τα ρέστα του και δε θα κερδίσει», είναι η πιο χαρακτηριστική φράση που έχω βρει στο διαδίκτυο για την πολιτική του αυτή και σπεύδω να τη χρησιμοποιήσω. Στην τρίτη αυτή κατηγορία των πολιτικών του Προέδρου Ομπάμα, δεν έχουμε, λοιπόν, απλώς ενδείξεις, αλλά και αποδείξεις για μια πολιτική άμεσης αντιμετώπισης της κρίσης και κοινωνικώς ιδιαιτέρως ευαίσθητη.
Ο Μπαράκ Ομπάμα απαντάει “ζωντανά” στο διαδίκτυο σε ερωτήσεις των Αμερικανών πολιτών
δ. Η όλη συζήτηση διεξάγεται στην Ελλάδα και, συνεπώς, δεν είναι δυνατόν – και δεν πρέπει ‒ να αποφύγουμε την αξιολόγηση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων. Θέλω να θυμίσω, σε όσους με παρακολουθούν, πως ως υπεύθυνος εξωτερικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ όταν μου έθεταν ερωτήματα – την περίοδο εκλογής του Ομπάμα, καθώς και όταν ορκιζόταν ως Πρόεδρος – για το ποια θα ήταν η πολιτική του απέναντι στην Ελλάδα, σημείωνα τα εξής : αα. Την περιοχή ο Ομπάμα θα την προσέξει, λόγω των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων, λόγω του ενεργειακού ζητήματος, καθώς και λόγω του Μεσανατολικού. ββ. Η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης, μόνο αν η ίδια σεβαστεί τον εαυτό της και προσέξει τα θέματά της. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να μην αρκείται στις αστειότητες μιας υπερβολικής αυτοεκτίμησης, περί μιας δήθεν εξ ορισμού σοβαρής χώρας, αλλά αντιθέτως, οφείλει να συσσωρεύει πολιτικό και διπλωματικό κεφάλαιο, με την ενεργό παρουσία της στο Μεσανατολικό, τα Βαλκάνια και το Ν. Καύκασο και, πρωτίστως, με την πρόσθεσή μας με ενεργό τρόπο στον κεντρικό ευρωπαϊκό συσχετισμό. γγ. Με την κατάσταση όπως σήμερα διαμορφώνεται στην περιοχή, πρωτεύοντα ρόλο παίζει η Τουρκία (αντίστοιχο με το δικό μας στις αρχές της δεκαετίας του 2000), η οποία διαδραματίζει λειτουργικότατο ρόλο στο Ιράκ, το Ιράν, το Μεσανατολικό και τον Καύκασο, υπερβαίνοντας ή και υπερπηδώντας παραδοσιακές συγκρούσεις με τους γείτονές της (Αρμένιους, Σύριους, κ.λπ.). Συνεπώς, πρόβλεπα πως οι ΗΠΑ της Διοίκησης Ομπάμα θα στραφούν προς την Τουρκία. Οι κινήσεις του Προέδρου Ομπάμα και της ΥΠΕΞ, κας Κλίντον, κινήθηκαν σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση, με την ιδιαιτερότητα, όμως, της μη τήρησης των προσχημάτων στις περιπτώσεις της συζητούμενης επίσκεψης Ταλάτ στις ΗΠΑ, της μη συνδυασμένης επίσκεψης Ομπάμα σε Αθήνα – Άγκυρα, της συμπεριφοράς απέναντι στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.τ.τ. Απέναντι στην κατάσταση αυτή, οι «γκρίνιες», τα «ψευδοπαράπονα» και οι λοιπές εκδηλώσεις αναξιοπρέπειας αποτελούν τη χειρότερη λύση. Στην οποία δυστυχώς, η κυβέρνηση και οι κήρυκες του κυβερνητικού λόγου γλιστρούν με μεγάλη προθυμία.
Αντί συμπεράσματος: τους πρώτους δύο μήνες της διακυβέρνησης Ομπάμα μπορεί να ειπωθεί πως έχουμε συμβολισμούς μιας γενικότερης κυβερνητικής αλλαγής, καθώς και μιας αλλαγής στη νοοτροπία των ΗΠΑ, τις ενδείξεις μιας διαφορετικής εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ με περιορισμένο ωστόσο περιθώριο εφαρμογής και μιας ριζικά διαφορετικής οικονομικής πολιτικής, η οποία είτε θα ανεβάσει τον Πρόεδρο Ομπάμα στα ουράνια, είτε θα τον τραυματίσει καίρια στα πρώτα του μάλιστα βήματα. Ο ίδιος εμμέσως δηλώνει πως το 2010 θα είναι έτος αντίστροφης μέτρησης και στις ομιλίες του επιτρέπει να φανούν «αναλαμπές ελπίδας» («flickens of hope»). Όσο για την Ελλάδα: η χώρα μας εισπράττει τα αποτελέσματα μιας εξαιρετικά χαλαρής, επιπόλαιης, αφελούς και ανοργάνωτης πολιτικής 2004-2009 και καλά θα κάνει αντί να παραπονείται, να ανατάξει τις δυνάμεις της.
Ανδρέας Λοβέρδος Βουλευτής Β΄ Αθηνών ΠΑΣΟΚ Πολιτικός εκπρόσωπος για θέματα εξωτερικής πολιτικής
