Συγκλονιστικές λεπτομέρειες από την ανατριχιαστική υπόθεση της καταβολής λύτρων από τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στους Γερμανούς κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, έγιναν γνωστές κατά τη διάρκεια ειδικής εκδήλωσης στο αμερικανικό Προξενείο της πόλης.
Όπως απεδείχθη, τα υπέρογκα χρηματικά ποσά που πλήρωσε η Εβραϊκή Κοινότητα, ώστε να αποφύγει τα στρατόπεδα εργασίας, κατέληξαν σε τράπεζες του γερμανικού Δημοσίου, αλλά και σε τσέπες ιδιωτών, όπως ο αξιωματικός Μαξ Μέρτεν.
Η ειρωνεία είναι ότι, παρά την καταβολή λύτρων, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, μία από τις πλέον ανθηρές μειονότητες της Ελλάδας, τελικά εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Το «αλισβερίσι» του θανάτου
Το 1942, ο Γερμανός αξιωματικός, Μαξ Μέρτεν, γνωστός και ως ο «χασάπης της Θεσσαλονίκης» ανέλαβε να εφαρμόσει τα «μέτρα κατά των Εβραίων και περιουσιών αυτών», στην περιοχή της Μακεδονίας.
Το Νοέμβριο του 1942, μεταξύ της Ιουδαϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και του Μαξ Μέρτεν, συμφωνήθηκε να δοθεί το ποσό των 2 δις δραχμών, ως αντάλλαγμα για την απαλλαγή των Εβραίων από την καταναγκαστική εργασία στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Συνολικά, τότε, δόθηκαν 125.000 χρυσά φράγκα.
Μέρος από το ποσό στάλθηκε στη Γερμανία, ενώ το υπόλοιπο, λέγεται ότι θάφτηκε κάπου στη Βόρειο Ελλάδα. Σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, τα χρυσά φράγκα αποτελούν τμήμα του θησαυρού, που, όπως λέγεται, βρίσκεται στο ναυάγιο της Φοινικούντας στη Μεσσηνία.
Κατά την εκδήλωση, παρουσιάστηκαν 7 επιταγές ύψους 1.036.000 δραχμών, τμήμα των λύτρων που κατέβαλε η Ιουδαϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης στους Γερμανούς.
Οι επιταγές έχουν εκδοθεί από την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, επʼ ονόματι της γερμανικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης και Αιγαίου.
Η μία από τις επιταγές εισπράχθηκε από το διερμηνέα του Μαξ Μέρτεν. Οι άλλες προσκομίσθηκαν στην Τράπεζα της Ελλάδας από την Ταμειακή Υπηρεσία της γερμανικής Διοίκησης, δηλαδή από το υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας.
Τις επιταγές ανακάλυψε ο καθηγητής και συγγραφέας, Ευάγγελος Χεκίμογλου, ο οποίος και τις παρουσίασε στην εκδήλωση.
Υπόθεση Μέρτεν: Μία ιστορία ντροπής
Από το 1947, εναντίον του Μαξ Μέρτεν εκκρεμούσε ένταλμα σύλληψης στην Ελλάδα. Όμως, το Μάιο του 1957, ο Μέρτεν επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη ως τουρίστας, με σκοπό, όπως λέγεται, την αναζήτηση του θαμμένου θησαυρού. Αναγνωρίστηκε από θύματά του και συνελήφθη.
Τον Ιανουάριο του 1959, κατόπιν αφόρητων διπλωματικών πιέσεων από τη Γερμανία, η τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή καταθέτει προς ψήφιση στη Βουλή «φωτογραφικό» νομοσχέδιο «περί αναστολής διώξεων εγκληματιών πολέμου». Σημειώνεται ότι η σύζυγος του τότε υπουργού, Ν. Μακρή, ήταν γραμματέας του Μέρτεν κατά την Κατοχή.
Το ζήτημα προκάλεσε παταγώδεις αντιδράσεις από την αντιπολίτευση, τον ελληνικό και ξένο Τύπο. Οι «Times» του Λονδίνου είχαν γράψει χαρακτηριστικά ότι «η Ελλάδα αμνηστεύει τους σφαγείς της».
Κατόπιν αυτών, η κυβέρνηση Καραμανλή αναγκάστηκε να εξαιρέσει το Μέρτεν από το νομοσχέδιο.
Η δίκη Μέρτεν έγινε το 1959 στην Αθήνα και προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον του διεθνούς Τύπου. Για όλες τις εις βάρος του κατηγορίες, ο Μέρτεν καταδικάστηκε «κατά συγχώνευσιν εις κάθειρξιν 25 ετών».
Όμως, μετά από λίγους μήνες και με ειδική νομοθετική τροποποίηση, ο Μέρτεν μεταφέρθηκε στη Γερμανία, όπου το 1960 αφέθηκε ελεύθερος. Ο Μαξ Μέρτεν γεννήθηκε το 1911 και έφυγε από τη ζωή το 1976. 56.000 και πλέον Εβραίοι ελληνικής καταγωγής της Θεσσαλονίκης απεβίωσαν από τις συνέπειες των πράξεών του.
Η εκδήλωση
Η εκδήλωση διοργανώθηκε προς τιμήν του Ντέιβιντ Τιάνο, Εβραίου υπαλλήλου του αμερικανικού Προξενείου Θεσσαλονίκης, εκτελεσμένο από τους Γερμανούς το 1942.
Ο κ. Χεκίμογλου υπογραμμίζει την καταλήστευση που υπέστησαν από το γερμανικό κράτος οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, προτού εξοντωθούν βιολογικά.
