Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Αυτή την εβδομάδα η γαλλική κρατική πυρηνική εταιρεία Orano ανακοίνωσε ότι η χούντα – που ανέτρεψε τον σύμμαχο της Γαλλίας, Πρόεδρο Mohamed Bazoum, μετά από πραξικόπημα τον Ιούλιο του 2023 – έχει αναλάβει τον επιχειρησιακό έλεγχο της τοπικής εταιρείας εξόρυξης Somaïr. Καθώς οι προσπάθειες της εταιρείας για επανέναρξη των εξαγωγών έχουν μπλοκαριστεί εδώ και μήνες από το καθεστώς, η εταιρεία οδηγείται σε οικονομική κρίση.
Ο αντίκτυπος θα μπορούσε να γίνει ευρύτερα αισθητός – αν και ο Νίγηρας αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 5% του ουρανίου που παράγεται παγκοσμίως – το 2022 αντιπροσώπευε το ένα τέταρτο της προμήθειας σε πυρηνικούς σταθμούς σε όλη την Ευρώπη. Έτσι, ο χρόνος δύσκολα θα μπορούσε να είναι πιο άβολος, καθώς οι δυτικές χώρες αγωνίζονται να ανταποκριθούν στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής και να μειώσουν τις εκπομπές άνθρακα από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Για τον Γάλλο Πρόεδρο Emmanuel Macron, που ήδη παλεύει με την πολιτική κρίση στο εσωτερικό, η πιθανή αποχώρηση της Orano από τον Νίγηρα προκαλεί σίγουρα αμηχανία επειδή συμπίπτει με άσχημα νέα από άλλους μακροχρόνιους Αφρικανούς εταίρους. Το Τσαντ π.χ. ανακοίνωσε ξαφνικά τη λήξη μιας αμυντικής συμφωνίας με το Παρίσι, ενώ η Σενεγάλη επιβεβαίωσε την επιμονή της στο κλείσιμο της γαλλικής στρατιωτικής βάσης στο Ντακάρ.
Σε κάθε περίπτωση, η κρίση που αντιμετωπίζει η Orano στο Νίγηρα αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρακτική πρόκληση για τον γαλλικό ενεργειακό εφοδιασμό. Με 18 πυρηνικούς σταθμούς και συνολικά 56 αντιδραστήρες οι οποίοι παράγουν σχεδόν το 65% της ηλεκτρικής της ενέργειας, η Γαλλία προηγείται του παιχνιδιού όσον αφορά τον περιορισμό των εκπομπών άνθρακα από τον τομέα της ενέργειας. Όμως η περιορισμένη παραγωγή ουρανίου της χώρας έληξε πριν από περισσότερα από 20 χρόνια. Έτσι, κατά την τελευταία δεκαετία, έχει εισαγάγει σχεδόν 90.000 τόνους – το ένα πέμπτο των οποίων προέρχεται από τον Νίγηρα. Μόνο το Καζακστάν – το οποίο αντιπροσωπεύει το 45% της παγκόσμιας παραγωγής – ήταν πιο σημαντική πηγή προμήθειας.
Η συνεχιζόμενη παράλυση ή το οριστικό κλείσιμο των επιχειρήσεων της Orano στον Νίγηρα σίγουρα θα ανάγκαζε τη Γαλλία να κοιτάξει αλλού. Αυτό θα πρέπει να είναι εφικτό, καθώς εναλλακτικές προμήθειες μπορούν να ληφθούν από χώρες όπως το Ουζμπεκιστάν, η Αυστραλία και η Ναμίμπια. Πέρυσι, καθώς οι γείτονες της Δυτικής Αφρικής απάντησαν στο πραξικόπημα στον Νίγηρα επιβάλλοντας εμπορικό αποκλεισμό που παρέλυσε τις εξαγωγές ουρανίου, άλλοι προμηθευτές μπήκαν εύκολα στο παιχνίδι. Οι εισαγωγές του ορυκτού της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το Νίγηρα μειώθηκαν κατά το ένα τρίτο, αλλά αυτές αντικαταστάθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τον Καναδά.
Υπήρχε όμως και ένα πολιτικά δυσάρεστο τίμημα. Οι εισαγωγές ουρανίου της ΕΕ από τη Ρωσία αυξήθηκαν περισσότερο από 70%, παρά τις βαριές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Μόσχα λόγω της εισβολής της στην Ουκρανία. Φυσικά, είναι η Ρωσία που έχει γίνει ο νέος καλύτερος φίλος των στρατιωτικών ηγετών που έχουν καταλάβει την εξουσία στον Νίγηρα και τους συμμάχους του γείτονες, την Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι, από το 2020.
Οι Ρώσοι στρατιωτικοί πολεμούν στο πλευρό του στρατού του Μάλι στην εκστρατεία του κατά των τζιχαντιστών και των αυτονομιστών Τουαρέγκ, ενώ βοηθούν επίσης στην προστασία της ανώτερης ηγεσίας της χούντας στον Νίγηρα και την Μπουρκίνα Φάσο. Έτσι, παρόλο που η Γαλλία και η Ευρώπη γενικότερα, θα μπορούσαν να βρουν τρόπους να αντιμετωπίσουν μια οριστική απώλεια της προμήθειας ουρανίου του Νίγηρα, η αλλαγή δεν θα ήταν εντελώς άνετη.
Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, τα κράτη της ΕΕ πιθανότατα θα εξαρτώνται περισσότερο από τη Ρωσία και τους γείτονές της στην Κεντρική Ασία, υπονομεύοντας έτσι τη δική τους προσπάθεια να διατηρήσουν την οικονομική πίεση στον Πρόεδρο Vladimir Putin κατά τη διάρκεια μιας δυνητικά κρίσιμης περιόδου στον πόλεμο της Ουκρανίας. Επιπλέον, το καθεστώς του Νίγηρα, του οποίου η στάση απέναντι στην ΕΕ στο σύνολό της έχει γίνει σχεδόν το ίδιο δύσπιστη με τη διαλυμένη σχέση του με τη Γαλλία, συνεχίζει να αναζητά εναλλακτικές λύσεις στις παλιές δυτικές συνεργασίες του.
Το Ιράν – ένας πιθανός πελάτης, φυσικά, για το ουράνιο – έχει εμφανιστεί ως επιλογή.
Οι επαφές μεταξύ των δύο κυβερνήσεων έχουν βαθύνει, με τον πρωθυπουργό του Νίγηρα Ali Mahamane Lamine Zeine να πρόκειται να επισκεφτεί την Τεχεράνη τον Ιανουάριο. Οι φήμες για πιθανή συμφωνία για την προμήθεια συμπυκνωμένου ουρανίου «yellowcake» κυκλοφόρησαν πριν από λίγους μήνες.
Εν τω μεταξύ, οι προοπτικές για τις ελπίδες της Orano να αποκαταστήσει τις κανονικές επιχειρήσεις και τις εξαγωγές ουρανίου από τον Νίγηρα φαίνονται αμυδρές, δεδομένης της εχθρικής στάσης του στρατιωτικού καθεστώτος στο Niamey. Αυτή η αντιπάθεια εξηγείται εν μέρει από την θορυβώδη καταδίκη της ανατροπής του Bazoum τον Ιούλιο του 2023, από τον Macron. Ο Bazoum ήταν ένας από τους στενότερους Αφρικανούς πολιτικούς και στρατιωτικούς εταίρους του.
Το Παρίσι υποστήριξε σθεναρά τη σκληρή στάση της δυτικοαφρικανικής περιφερειακής ομάδας Ecowas, και μάλιστα υπήρχαν φήμες ότι μπορεί να ήταν έτοιμο να παράσχει σιωπηρή υποστήριξη αν το μπλοκ προχωρούσε ποτέ με τη βραχύβια απειλή του να επέμβει στρατιωτικά στον Νίγηρα για να αποκαταστήσει τον Bazoum. Μέσα σε αυτή τη δηλητηριώδη ατμόσφαιρα εχθρότητας και δυσπιστίας, η Orano ήταν ένας προφανής και βολικός στόχος για χουντικά αντίποινα.
Ο κυρίαρχος ρόλος της γαλλικής εταιρείας στον τομέα του ουρανίου πυροδότησε για χρόνια δυσαρέσκεια πολλών κατοίκων του Νίγηρα, εν μέσω ισχυρισμών ότι η γαλλική εταιρεία αγόραζε το ουράνιο τους φθηνά, παρά τις περιοδικές επαναδιαπραγματεύσεις της εξαγωγικής συμφωνίας. Αν και οι επιχειρήσεις εξόρυξης ξεκίνησαν μερικά χρόνια μετά την ανεξαρτησία, θεωρήθηκαν ως εμβληματικές της συνεχιζόμενης μετα – αποικιακής επιρροής της Γαλλίας.
Μετά το περσινό πραξικόπημα, η ίδια η Orano προσπάθησε να μείνει έξω από τη διπλωματική διαμάχη, να κρατήσει χαμηλό προφίλ και να συνεχίσει να λειτουργεί κανονικά. Όμως ο εμπορικός αποκλεισμός που επέβαλε η Ecowas την εμπόδισε να εξάγει την παραγωγή από το ορυχείο Somaïr, κοντά στο Arlit στην έρημο Σαχάρα. Ακόμη και μετά την άρση των κυρώσεων στα τέλη Φεβρουαρίου, η συνήθης διαδρομή εξαγωγής ουρανίου μέσω του λιμανιού Κοτονού του Μπενίν, παρέμεινε αποκλεισμένη επειδή η χούντα κράτησε τα σύνορα κλειστά σε μια συνεχιζόμενη πολιτική διαμάχη με το Μπενίν. Η Orano προσφέρθηκε να εξαγάγει αεροπορικά το ουράνιο, αλλά το καθεστώς απέρριψε αυτή την πρόταση.
Τον Ιούνιο η χούντα ακύρωσε τα δικαιώματα της γαλλικής εταιρείας να αναπτύξει ένα νέο ορυχείο στο μεγάλο κοίτασμα Imouraren, το οποίο είχε θεωρηθεί ως η κύρια νέα ελπίδα του τομέα του ουρανίου για μελλοντική ανάπτυξη. Εν τω μεταξύ, το μπλοκάρισμα των εξαγωγών ώθησε τη Somaïr, η οποία μέχρι τον Νοέμβριο βρισκόταν με 1.150 τόνους αποκλεισμένων αποθεμάτων συμπυκνώματος ουρανίου αξίας 210 εκατομμυρίων δολαρίων, σε οικονομική κρίση.
Όταν η Orano αποφάσισε να σταματήσει την περαιτέρω παραγωγή και να δώσει προτεραιότητα στην πληρωμή των μισθών του εργατικού δυναμικού, οι σχέσεις με την κυβέρνηση επιδεινώθηκαν περαιτέρω σε σχεδόν ολοκληρωτική κατάρρευση, αυτή την εβδομάδα.
Φυσικά, δεν είναι μόνο η εταιρεία, αλλά και η οικονομία του Νίγηρα που πληρώνει το τίμημα για αυτήν την κατάσταση, στα χαμένα κέρδη από τις εξαγωγές και στον κίνδυνο εκατοντάδων θέσεων εργασίας.
Για το Arlit και άλλες κοινότητες στον βορρά της ερήμου, αυτό θα ήταν ένα καταστροφικό πλήγμα, παρά τις συζητήσεις για αναζωπύρωση της δραστηριότητας μέσω ενός κινεζικού μεταλλευτικού έργου στην περιοχή και κάποιο ενδιαφέρον για τον τομέα μεταξύ άλλων πιθανών εταίρων. Όμως η χούντα του Νίγηρα δεν αισθάνεται την ανάγκη να κάνει παραχωρήσεις στην Orano επειδή τώρα ενισχύεται από την απότομη αύξηση των εξαγωγών πετρελαίου, χάρη σε έναν νέο αγωγό που κατασκευάστηκε από την Κίνα.
Με αυτό το οικονομικό μαξιλάρι, το καθεστώς φαίνεται έτοιμο να επωμιστεί το κόστος της παράλυσης και πιθανώς της διάλυσης της παραδοσιακής εταιρικής σχέσης για το ουράνιο με τη Γαλλία – που τώρα είναι ο κύριος διεθνής αντίπαλος της.
