Στις 18 Οκτωβρίου 2023 έληξαν αθόρυβα οι κυρώσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για την ανάπτυξη και εξαγωγή ιρανικών πυραύλων, αλλά η ευρωπαϊκή τρόικα και οι Ηνωμένες Πολιτείες επέμειναν στο εμπάργκο πυραύλων κατά της Τεχεράνης εκτός της αρμοδιότητας του ΟΗΕ- αυτό δεν θα αποτρέψει την ανάπτυξη των πυραυλικών προγραμμάτων του Ιράν.
Στο άρθρο του, ο Dr. Vali Kaleji, ειδικός σε θέματα Κεντρικής Ασίας και Καυκάσιων Σπουδών με έδρα την Τεχεράνη, υποστηρίζει ότι οι κυρώσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για την ανάπτυξη και εξαγωγή ιρανικών πυραύλων έληξαν αθόρυβα στις 18 Οκτωβρίου 2023, σύμφωνα με την απόφαση 2231 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η οποία έθεσε τους συγκεκριμένους όρους για το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν τον Ιούλιο του 2015.
Ενώ το Ιράν και η Ρωσία χαιρέτισαν την άρση των κυρώσεων για τους πυραύλους, οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και ο Καναδάς ανακοίνωσαν ότι οι κυρώσεις τους για το πυραυλικό πρόγραμμα του Ιράν θα διατηρηθούν.
Οι συνέπειες μιας τέτοιας προσέγγισης θα είναι ότι οι θέσεις της ευρωπαϊκής τρόικας, η οποία περιλαμβάνει το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και τη Γερμανία, όσον αφορά το Ιράν θα μοιάζουν περισσότερο με εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών, η περαιτέρω αποδυνάμωση της JCPOA και η διεύρυνση των σχέσεων του Ιράν με τη Ρωσία και την Κίνα.
Πράγματι, η συνέχιση του πυραυλικού εμπάργκο του Ιράν από την ευρωπαϊκή τρόικα, εκτός του μηχανισμού των Ηνωμένων Εθνών, δεν θα αποτρέψει την ανάπτυξη των πυραυλικών προγραμμάτων του Ιράν.
Ενώ η προσοχή της παγκόσμιας κοινότητας ήταν στραμμένη στις αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ, οι πυραυλικές κυρώσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ κατά του Ιράν έληξαν χωρίς φανφάρες στις 18 Οκτωβρίου 2023.
Το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), μια συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα που επιτεύχθηκε στη Βιέννη στις 14 Ιουλίου 2015 μεταξύ του Ιράν και της ομάδας P5+1, αποτελεί μέρος της απόφασης 2231 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Το πρώτο βήμα για την άρση των κυρώσεων του ΟΗΕ ήταν η λήξη όλων των περιορισμών στις προμήθειες σημαντικών όπλων προς το Ιράν και όλων των όπλων από το Ιράν τον Οκτώβριο του 2020.
Ως αποτέλεσμα, το Ιράν είναι νομίμως σε θέση να αγοράζει και να πωλεί συμβατικά όπλα, συμπεριλαμβανομένων φορητών όπλων, πυραύλων, ελικοπτέρων και αρμάτων μάχης.
Στο δεύτερο βήμα, τρία μέρη της απόφασης 2231 έληξαν στις 18 Οκτωβρίου 2023. Πρώτον, η κατάργηση της διάταξης που απαιτούσε από το Ιράν να μη συμμετέχει σε δραστηριότητες που σχετίζονται με βαλλιστικούς πυραύλους που μπορούν να σχεδιαστούν για να μεταφέρουν πυρηνικά όπλα. Δεύτερον, καταργήθηκε η απαίτηση για τις χώρες να λαμβάνουν την άδεια του Συμβουλίου Ασφαλείας προτού μεταφέρουν πυραύλους, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και σχετική τεχνολογία προς ή από το Ιράν. Τρίτον, με τη λήξη της καταργήθηκε η απαίτηση όλων των κρατών μελών των Ηνωμένων Εθνών να δεσμεύουν τα περιουσιακά στοιχεία είκοσι τριών φυσικών προσώπων και εξήντα ενός νομικών προσώπων που σχετίζονται με τα πυρηνικά και πυραυλικά προγράμματα του Ιράν.
Το Ιράν εξέφρασε την ικανοποίησή του για την άρση των κυρώσεων για τους πυραύλους στις 18 Οκτωβρίου 2023 και στο πλαίσιο αυτό, ο ταξίαρχος Mohammad-Reza Gharaei Ashtiani ανακοίνωσε στις 5 Οκτωβρίου ότι «όλα τα σκληρά εμπάργκο όπλων στο Ιράν θα λήξουν τον Οκτώβριο και το Υπουργείο Άμυνας του Ιράν είναι έτοιμο να δημιουργήσει και να αναπτύξει αμυντικές και στρατηγικές σχέσεις με όλες τις ανεξάρτητες και γειτονικές χώρες, ιδίως με τους περιφερειακούς γείτονες και τις μουσουλμανικές χώρες».
Ωστόσο, η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία, οι τρεις Ευρωπαίοι σύμμαχοι που είναι γνωστοί ως Ε3 στο πλαίσιο της JCPOA, ανακοίνωσαν στις 14 Σεπτεμβρίου ότι «ως άμεση απάντηση στη συνεπή και σοβαρή μη συμμόρφωση του Ιράν με τις δεσμεύσεις του στο πλαίσιο της JCPOA από το 2019», θα διατηρήσουν τις κυρώσεις τους στο Ιράν που σχετίζονται με το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας και την ανάπτυξη βαλλιστικών πυραύλων.
Σε επιστολή τους προς τον επικεφαλής των εξωτερικών υποθέσεων της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ, οι τρεις Ευρωπαίοι υπογράφοντες τη συμφωνία ανακοίνωσαν ότι το Ιράν παραβιάζει τόσο σοβαρά τη συμφωνία, όσον αφορά τα επίπεδα του αποθηκευμένου εμπλουτισμένου ουρανίου και τη δυνατότητα πρόσβασης των επιθεωρητών του ΟΗΕ στο πυρηνικό του πρόγραμμα, ώστε οι κυρώσεις που σχετίζονται με το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του έπρεπε να παραμείνουν σε ισχύ.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ζήτημα της εξαγωγής ιρανικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών στη Ρωσία στη σύγκρουση με την Ουκρανία, το οποίο τέθηκε από τη Δύση τον τελευταίο χρόνο, έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην απόφαση της Γαλλίας, της Βρετανίας και της Γερμανίας να παρατείνουν τις κυρώσεις για τους πυραύλους στο Ιράν από τις 18 Οκτωβρίου 2023- το Ιράν απέρριψε την απόφαση ως «παράνομη και προκλητική».
Πράγματι, το Ιράν αποχαρακτήρισε όλα τα γαλλικά και γερμανικά μέλη της ομάδας επιθεώρησης του ΙΑΕΑ στις 16 Σεπτεμβρίου 2023, γεγονός που θα μπορούσε να είναι η αντίδραση στην απόφαση των τριών ευρωπαϊκών χωρών κατά του Ιράν στις 14 Σεπτεμβρίου να διατηρήσουν τις κυρώσεις τους για την ανάπτυξη βαλλιστικών πυραύλων.
Με την άφιξη του τέλους των κυρώσεων για τους πυραύλους του Ιράν στις 18 Οκτωβρίου, το Συμβούλιο της Ευρώπης ανακοίνωσε επίσημα στις 17 Οκτωβρίου ότι «η απόφαση του
Συμβουλίου είναι σύμφωνη με τις διατάξεις της απόφασης 2231 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και της JCPOA, ενόψει του γεγονότος ότι το Ιράν δεν εκπληρώνει τις δεσμεύσεις του στο πλαίσιο της JCPOA. Το Συμβούλιο συμφώνησε επίσης να διατηρήσει τα τομεακά και ατομικά μέτρα, που υπάρχουν στο πλαίσιο του καθεστώτος κυρώσεων της ΕΕ, ιδίως εκείνα που σχετίζονται με τη διάδοση των πυρηνικών όπλων του Ιράν, καθώς και τα εμπάργκο όπλων και πυραύλων».
Ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών, Νασέρ Κανάνι χαρακτήρισε την απόφαση της ΕΕ ως «παράνομη και πολιτικά αδικαιολόγητη πράξη».
Πράγματι, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν νέες κυρώσεις με στόχο τα προγράμματα βαλλιστικών πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών του Ιράν στις 18 Οκτωβρίου, "ενεργώντας για να διατηρήσουν την πίεση στην Τεχεράνη μετά τη λήξη των περιορισμών των Ηνωμένων Εθνών στις δραστηριότητες αυτές. Σε δήλωσή του, ο υπουργός Εξωτερικών Antony J. Blinken δήλωσε ότι «οι νέες κυρώσεις σε διάφορα άτομα και εταιρείες είχαν ως στόχο να αντιμετωπίσουν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.
Οι ιρανικοί πύραυλοι αποτελούν απειλή για το Ισραήλ και τις αραβικές χώρες του Κόλπου και σημείωσε ότι το Ιράν είχε μεταφέρει θανατηφόρα μη επανδρωμένα αεροσκάφη στη Ρωσία, η οποία τα χρησιμοποίησε για να σκοτώσει αμάχους και να καταστρέψει υποδομές στην Ουκρανία».
Στις 18 Οκτωβρίου 2023, ο Καναδάς, ευθυγραμμιζόμενος με το Συμβούλιο της Ευρώπης και τις Ηνωμένες Πολιτείες, τροποποίησε τους κανονισμούς του για τα ειδικά οικονομικά μέτρα (Ιράν) για να διατηρήσει τις κυρώσεις για τα πυρηνικά προγράμματα και τα προγράμματα βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν και τις απαγορεύσεις κατά της διάδοσης των συμβατικών όπλων του Ιράν, οι οποίες διαφορετικά είχαν λήξει με την απόφαση 2231 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Σε αντίθεση με τις θέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά, η Γραμματεία του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών δήλωσε ότι «με την αποστολή σημειώματος προς τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών, τερματίζει επίσημα τις διατάξεις των ρητρών 3, 4 και 6 του παραρτήματος Β της απόφασης 2231, συμπεριλαμβανομένων των πυραυλικών δοκιμών, των περιορισμών στην εξαγωγή και την εισαγωγή πυραυλικών ειδών στο Ιράν, καθώς και των κυρώσεων που σχετίζονται με τη δήμευση περιουσιακών στοιχείων και την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σε ιρανικά άτομα και ιδρύματα στο πλαίσιο των κυρώσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας».
Από την άλλη πλευρά, το ιρανικό υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε ανακοίνωση στις 18 Οκτωβρίου, στην οποία στη ρήτρα 1 αναφέρεται ότι «Σύμφωνα με τις διατάξεις της απόφασης 2231 του ΣΑΗΕ, ο τερματισμός αυτών των περιορισμών, δεν απαιτεί κανένα ψήφισμα, δήλωση ή οποιαδήποτε άλλη ενέργεια στο πλαίσιο του ΣΑΗΕ και επήλθε αυτόματα. Στη ρήτρα 2 επιβεβαίωσε ότι από σήμερα, δεν θα υπάρχουν περιορισμοί στη μεταφορά ειδών, υπηρεσιών και τεχνολογίας που σχετίζονται με πυραύλους προς/από την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και η συνεργασία σε όλους τους στρατιωτικούς και αμυντικούς τομείς θα πραγματοποιείται, χωρίς κανένα περιορισμό, με βάση τις ανάγκες και τη διακριτική ευχέρεια της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, στο πλαίσιο διμερών συμβάσεων με άλλες χώρες».
Επιπλέον, το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας εξέδωσε ανακοίνωση στις 17 Οκτωβρίου στην οποία τόνιζε ότι «δεν θα συμμορφώνεται πλέον με τους περιορισμούς του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για την παροχή στο Ιράν πυραυλικής τεχνολογίας από την Τετάρτη, όταν λήγουν επίσημα – παρά τη στάση των άλλων μερών της πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν».
Φαίνεται ότι η θέση των τριών ευρωπαϊκών χωρών τις έχει φέρει κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ, οι οποίες αντιτάχθηκαν στην άρση των κυρώσεων για τα όπλα του Ιράν τον Οκτώβριο του 2020 και στην άρση των κυρώσεων για τους πυραύλους τον Οκτώβριο του 2023.
Αν επιστρέψουμε στο παρελθόν, στις 15 Αυγούστου 2020 «το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών απέρριψε με ηχηρό τρόπο την πρόταση των Ηνωμένων Πολιτειών (Ντόναλντ Τραμπ) να παραταθεί το παγκόσμιο εμπάργκο όπλων στο Ιράν. Η Ουάσινγκτον έλαβε υποστήριξη μόνο από τη Δομινικανή Δημοκρατία για το ψήφισμά της να παρατείνει επ’ αόριστον το εμπάργκο. Η Ρωσία και η Κίνα αντιτάχθηκαν σθεναρά στην παράταση της 13ετούς απαγόρευσης, ενώ έντεκα μέλη του 15μελούς οργάνου, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, απείχαν».
Ως εκ τούτου, η σημερινή θέση της ευρωπαϊκής τρόικας παρουσιάζει σαφή διαφορά με τη θέση του 2020. Για τον λόγο αυτό, στις 28 Σεπτεμβρίου, «η επιστολή, που υπογράφεται από 31 νομοθέτες τόσο από το Δημοκρατικό όσο και από το Ρεπουμπλικανικό κόμμα, επαίνεσε την Ε3 για την πρόσφατη ανακοίνωση των σχεδίων της να διατηρήσει μονομερώς τις κυρώσεις της για το πυραυλικό πρόγραμμα του Ιράν».
Πράγματι, η θέση των τριών ευρωπαϊκών χωρών δείχνει ότι δεν προτίθενται να ενεργοποιήσουν τον λεγόμενο μηχανισμό «snapback», την αυτόματη επιστροφή των κυρώσεων του ΟΗΕ, γνωστή ως «μηχανισμός ενεργοποίησης», αναφερόμενη στα άρθρα 36 και 37 της JCPOA. Εάν εφαρμοστεί αυτός ο μηχανισμός, θα επανέλθουν και πάλι οι έξι κυρώσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ κατά του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων 1696 (2006), 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008), 1835 (2008) και 1929 (2010).
Το σημαντικό σημείο είναι ότι η χρήση αυτού του μηχανισμού είναι μια πολύ περίπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία που απαιτεί τουλάχιστον δύο μήνες. Σύμφωνα με το JCPOA, η διαδικασία του μηχανισμού «snapback» θα πρέπει να περάσει από διάφορα στάδια, μεταξύ των οποίων:
- Βήμα πρώτο: Η Μικτή Επιτροπή (Διάρκεια: 15 ημέρες),
- Βήμα δεύτερο: Παραπομπή του θέματος στους Υπουργούς Εξωτερικών ή/και σε τριμελή συμβουλευτική επιτροπή (Διάρκεια: 15 ημέρες), Βήμα τρίτο: Η Μεικτή Επιτροπή εξετάζει τη γνώμη των Υπουργών Εξωτερικών/του Συμβουλευτικού Συμβουλίου (Διάρκεια: 5 ημέρες), και τέταρτο
- Βήμα τρίτο: Κοινοποίηση στο ΣΑΗΕ (Διάρκεια: 30 ημέρες). Ως εκ τούτου, η αναφορά στο μηχανισμό "snapback" ή στο μηχανισμό "trigger" στο τέλος της προθεσμίας της 18ης Οκτωβρίου φαίνεται πρακτικά αδύνατη.
Υπό αυτές τις συνθήκες, η έγκριση ενός νέου ψηφίσματος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ κατά του Ιράν μπορεί να τεθεί στην ημερήσια διάταξη. Αυτή είναι η προσέγγιση της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ τον Αύγουστο του 2020. Αναφερόμενες στο ψήφισμα 2231, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να περάσουν ένα νέο ψήφισμα κατά του Ιράν χωρίς να εφαρμόσουν τα βήματα 1, 2 και 3 του μηχανισμού «snapback».
Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε, με τη Ρωσία και την Κίνα να καταψηφίζουν και άλλα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας, να απέχουν, το ψήφισμα αυτό δεν εγκρίθηκε.
Ενώ οι διαφορές της Ευρώπης με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι πολύ λιγότερο σημαντικές από ό,τι στην εποχή του Ντόναλντ Τραμπ, οι στενές και αναπτυσσόμενες σχέσεις του Ιράν με τη Ρωσία και την Κίνα θα εμποδίσουν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να εγκρίνει ένα νέο ψήφισμα κυρώσεων μέχρι την προθεσμία της 18ης Οκτωβρίου.
Ειδικότερα, το ενδεχόμενο ενός ρωσικού βέτο είναι πολύ πιθανό.
Ως εκ τούτου, ο μόνος τρόπος για την ευρωπαϊκή τρόικα είναι να εμμείνει μονομερώς στις πυραυλικές κυρώσεις για το Ιράν, τώρα που έχει παρέλθει η προθεσμία του Οκτωβρίου 2023.
Στην πραγματικότητα, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία θα ακολουθήσουν παρόμοια προσέγγιση με τις ΗΠΑ, αφού δεν θα περάσουν ένα νέο ψήφισμα κατά του Ιράν τον Αύγουστο του 2019.
Οι συνέπειες μιας τέτοιας προσέγγισης θα είναι ότι οι θέσεις της ευρωπαϊκής τρόικας σχετικά με το Ιράν θα μοιάζουν περισσότερο με εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών, αποδυναμώνοντας περαιτέρω την JCPOA, και οι σχέσεις του Ιράν με τη Ρωσία και την Κίνα θα διευρυνθούν.
Πράγματι, η συνέχιση του εμπάργκο πυραύλων του Ιράν από την ευρωπαϊκή τρόικα, εκτός του μηχανισμού των Ηνωμένων Εθνών, δεν θα αποτρέψει την ανάπτυξη των πυραυλικών προγραμμάτων του Ιράν.
Οι μονομερείς κυρώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, στον απόηχο της αποτυχίας τους να περάσουν ένα νέο ψήφισμα κατά του Ιράν, δεν θα αποτρέψουν την ανάπτυξη των προμηθειών της χώρας σε μείζονα όπλα.
