Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ

Κρυμμένο στα βουνά της βόρειας Πορτογαλίας, περίπου δύο ώρες βορειοανατολικά από τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, του Πόρτο, βρίσκεται σε ένα ειδυλλιακό αγροτικό χωριό. Φιλοξενεί λιγότερους από 200 ανθρώπους, οι περισσότεροι άνω των 60 ετών, με τη γύρω περιοχή διάσημη για τα βοοειδή Barrosão, ένα προστατευόμενο είδος που βραβεύεται για το κρέας του.

Η κοντινότερη πόλη, η Μποτίκας, απέχει 20 λεπτά με το αυτοκίνητο και αν κανείς σταθεί στην κορυφή του λόφου, οι μόνοι ήχοι που ακούει είναι τα βοοειδή, τα πουλιά που τραγουδούν και τα έντομα.

Βοοειδή Barrosão, προστατευόμενο είδος

Η Κόβας ντο Μπαρόσο, ωστόσο, πρόκειται να φιλοξενήσει τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια στην πιο βαριά της μορφή.

Μόλις 600 μέτρα μακριά από τα σπίτια του Κόβας βρίσκεται ένα από τα πλουσιότερα κοιτάσματα λιθίου της Ευρώπης – το αργυρόχρωμο μέταλλο που χρησιμοποιείται στις μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων – και μια προγραμματισμένη επιχείρηση εξόρυξης για την εξόρυξη του ορυκτού.

Οι ντόπιοι ανησυχούν για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο χωριό που παρουσιάζει το ορυχείο. Για τους ντόπιους, η λέξη «mina» προκαλεί ανατριχίλα, και μια διαμαρτυρία έχει προγραμματιστεί αργότερα αυτόν τον μήνα.

«Η μεγαλύτερη αντίθεσή μας στο ορυχείο είναι ότι θέλουν να μας καταστρέψουν», είπε ο Νέλσον Γκόμες, πρόεδρος της Associação Unidos em defesa de Covas do Barroso, της τοπικής ομάδας διαμαρτυρίας. «Η ένταση της καταστροφής που θέλουν να επιφέρουν, αλλά και η εγγύτητα. Ουσιαστικά είναι μέσα στο χωριό».

Το χωριό Covas do Barroso στην κοιλάδα του ποταμού Serra de Dornela.

Κυβερνήσεις και εταιρείες σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να βρουν νέες πηγές κρίσιμων υλικών – και με αυτόν τον τρόπο διευκολύνουν τη διαδικασία έγκρισης για έργα που κάποτε χρειάζονταν χρόνια ή μερικές φορές περισσότερο από μια δεκαετία για να ξεκινήσουν.

Πρόσθετες προμήθειες μετάλλων όπως ο χαλκός, το νικέλιο και το λίθιο θα είναι ζωτικής σημασίας για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης για την ενεργειακή μετάβαση -για τις καλωδιώσεις, τους μαγνήτες, τους κινητήρες και τις κυψέλες μπαταριών που χρησιμοποιούνται σε πράσινες τεχνολογίες, όπως ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες και μπαταρίες για αποθήκευση- που απαιτούν εξόρυξη ορυκτών.

Αλλά καθώς οι κυβερνήσεις επιταχύνουν τις εγκρίσεις για τέτοια έργα και αγωνίζονται να μεταδώσουν τη σημασία των προσπαθειών για την εξασφάλιση υλικών για την “πράσινη ενεργειακή μετάβαση”, η αντίσταση αυξάνεται μεταξύ των ντόπιων, όπως οι κάτοικοι του Κόβας στους οποίους θα υπάρχει αντίκτυπος, και οι περιβαλλοντολόγοι που είναι επιφυλακτικοί με έργα σε ευαίσθητα οικοσυστήματα.

Και η Ελλάδα στις χώρες για πόρους

Η προτεινόμενη τοποθεσία Κόβας είναι ένα από τα σχεδόν 50 ορυχεία που αναμένεται τώρα να ανοίξουν σε ολόκληρη την Ευρώπη έως το 2030.

Στη Γερμανία, η Vulcan Energy Resources θέλει να ανοίξει ένα ορυχείο λιθίου, αξιοποιώντας μια νέα τεχνολογία για την εξαγωγή του μετάλλου της μπαταρίας από την άλμη. Στη Σουηδία, η Copperstone Resources ελπίζει να ανοίξει εκ νέου μια τοποθεσία ορυχείου για την εξόρυξη του κόκκινου μετάλλου, ενώ η Adriatic Metals μόλις ξεκίνησε την εξόρυξη αργύρου και ψευδαργύρου στη Βοσνία, με περισσότερα έργα να προγραμματίζονται από τη Φινλανδία μέχρι και την Ελλάδα.

«Είναι σίγουρα μια αναγέννηση εξόρυξης», δήλωσε η Ρεμπέκα Κάμπελ, που ηγείται του κλάδου της παγκόσμιας εξόρυξης και μετάλλων στη δικηγορική εταιρεία White & Case.

«Για πολλούς από εμάς που εργαζόμαστε στον κλάδο, είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε πρωτογενή έργα στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της καριέρας μας».

«Αρχίζουμε τώρα να βλέπουμε υλικό που βρίσκεται καθ’ οδόν μέσω της αλυσίδας εφοδιασμού από τα ευρωπαϊκά ορυχεία», πρόσθεσε.

Η κατάσταση στις ΗΠΑ είναι παρόμοια με της Ευρώπης. Υπάρχει μια αύξηση του ενδιαφέροντος για την εγχώρια παραγωγή ωθούμενη από την ψήφιση του νόμου για το κλίμα, γνωστού ως νόμου για τη μείωση του πληθωρισμού το 2022. Αυτός ο νόμος, καθώς και άλλοι νόμοι έχουν αυξήσει τα κονδύλια που διατίθενται για τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες για να επιταχύνουν και να βελτιώσουν τη χορήγηση αδειών, ωστόσο με την προϋπόθεση συνεργασίας με τις μεμονωμένες πολιτείες και τα νομοθετικά τους σώματα, κάτι που παραμένει πρόκληση.

Στην Ευρώπη, η εξορυκτική αναγέννηση έρχεται μετά από χρόνια σχεδόν καθόλου νέας μεταλλευτικής δραστηριότητας στην ήπειρο. Συνήθως, το άνοιγμα ενός νέου ορυχείου διαρκεί 10 έως 15 χρόνια, συχνά επειδή η αδειοδότηση μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Η έλλειψη προσωπικού με γνώσεις πεδίου ήταν ένα ζήτημα καθώς και η αρνητική στάση απέναντι στην εξόρυξη γενικά.

Το κοίτασμα Κόβας

Το 2017 η Savannah Resources, μια εταιρεία εξόρυξης εισηγμένη στο Λονδίνο, προσδιόρισε το κοίτασμα Κόβας ως πιθανή περιοχή εξόρυξης, ελπίζοντας να εξαργυρώσει την πράσινη ζήτηση.

Γεωλογικές μελέτες της περιοχής που εκτείνονται πίσω στη δεκαετία του 1980 είχαν βρει πιθανά αποθέματα λιθίου. Το έργο, ωστόσο, φαινόταν να έχει σταματήσει αφού απέτυχε να λάβει την υποστήριξη της περιβαλλοντικής υπηρεσίας της Πορτογαλίας.

Αυτό άλλαξε φέτος. Τον Μάιο, η Savannah Resources έλαβε έγκριση από την περιβαλλοντική υπηρεσία που επιτρέπει στην εταιρεία να προχωρήσει με προκαταρκτικές μελέτες σκοπιμότητας που περιλαμβάνουν εξόρυξη μιας μικρής τοποθεσίας για να δείξει πώς θα προχωρήσει σε μια λειτουργία πλήρους κλίμακας.

Η έγκριση συνέπεσε με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για κρίσιμη νομοθεσία για τα ορυκτά, για την επιτάχυνση των εγκρίσεων ορυχείων σε ολόκληρο το μπλοκ με διάφορα μέτρα, συμπεριλαμβανομένου του περιορισμού των χρόνων αναθεώρησης της περιβαλλοντικής έγκρισης σε δύο χρόνια.

Ένα στρώμα σποδουμενίου εντός του βράχου που η Savannah Resources σκοπεύει να εξορύξει

Για την Savannah Resources, η εξόρυξη στους πορτογαλικούς λόφους για το σποδουμένιο, το βασικό πέτρωμα που ανακτάται για την εξόρυξη λιθίου, έχει γίνει πιο ελκυστική από τότε που η κυβέρνηση ενημέρωσε τους νόμους εξόρυξης της, το 2021, για να είναι πιο ανοιχτή στην εκμετάλλευση. Η εταιρεία στοχεύει να σκάψει τέσσερις τοποθεσίες ορυχείων στην κοιλάδα, σε μέγεθος περίπου πέντε γηπέδων ποδοσφαίρου.

Επί του παρόντος, η Savannah Resources εξορύσσει τις μικρότερες από αυτές τις τοποθεσίες, με ορισμένα από τα έσοδα να χρησιμοποιούνται στην τοπική βιομηχανία κεραμικών, επειδή η εταιρεία δεν έχει λάβει ακόμη έγκριση για την επεξεργασία λιθίου.

Οι ντόπιοι ανησυχούν ότι ο ποταμός Κόβας θα χρησιμοποιηθεί από το ορυχείο. Η Savannah Resources, η οποία έχει δημιουργήσει δύο γραφεία στο δήμο, έχει πει ότι θα το αποφύγει αυστηρά και αντ’ αυτού θα κατασκευάσει δεξαμενές για την αποθήκευση του νερού της βροχής.

Ένα ρέμα που έσκαψε ο Γκόμες για να διαχειριστεί τη ροή του νερού από το ποτάμι πάνω από τα χωράφια του

Αλλά ο Γκόμες, ο αρχηγός της τοπικής αντιπολίτευσης, αμφιβάλλει. Η Savannah Resources «δεν θα πάρει νερό από το ποτάμι, αλλά πρέπει να το πάρουν από κάπου. Ο ποταμός Κόβας πηγάζει 20 χιλιόμετρα μακριά, οπότε θα το πάρουν πριν ξεκινήσει το ποτάμι, ακόμα κι αν δεν χρησιμοποιήσει πραγματικά το ποτάμι».

Οι ντόπιοι το έχουν ξαναδεί

Η τοπική αντίδραση κατά των νέων ορυχείων δεν είναι ασυνήθιστη. Ο κλάδος έχει μακρά ιστορία περιβαλλοντικής καταστροφής, κακών σχέσεων με τις τοπικές κοινότητες και θανατηφόρων καταστροφών.

Το 2021, η τοπική αντιπολίτευση φρέναρε το έργο λιθίου του Rio Tinto στη Σερβία, αν και η εταιρεία εξακολουθεί να είναι βέβαιη ότι το ορυχείο θα ξανανοίξει κάποια στιγμή.

Ωστόσο, οι κυβερνήσεις θέλουν και χρειάζονται μια ασφαλή εφοδιαστική αλυσίδα μετάλλων και ορυκτών.

Τα περισσότερα κρίσιμα ορυκτά επεξεργάζονται σε σχετικά μικρό αριθμό χωρών με την απειλή να γίνεται πιο εμφανής τον περασμένο μήνα, αφού η Κίνα είπε ότι θα εισαγάγει περιορισμούς στις εξαγωγές στο γερμάνιο και το γάλλιο – δύο κρίσιμα ορυκτά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ημιαγωγών.

Οι τιμές εκτοξεύτηκαν στα ύψη καθώς οι καταναλωτές ξαφνικά δεν ήταν σίγουροι αν θα είχαν τις πρώτες ύλες που απαιτούνται για την κατασκευή τσιπ για αυτοκίνητα, τηλέφωνα και άλλη τεχνολογία.

Οι ντόπιοι χωρικοί διαμαρτύρονται για το άνοιγμα του ορυχείου.

Παρά την έντονη τοπική αντιπολίτευση, η Πορτογαλία εξακολουθεί να θέλει να εξορύξει τους πόρους της. «Έχουμε ευθύνη να το πράξουμε αφού έχουμε τον υψηλότερο πόρο λιθίου στην Ευρώπη», δήλωσε η Άνα Φοντούρα Γκουβέια, υπουργός Εξωτερικών της Πορτογαλίας για την ενέργεια και το κλίμα.

Η Φοντούρα είπε ότι υπάρχει πιθανότητα η γη για το ορυχείο, η οποία ανήκει σε μεγάλο βαθμό στην κοινότητα και ιδιώτες, να απαλλοτριωθεί, αλλά ήλπιζε ότι θα επιτευχθεί συμφωνία. Την ίδια άποψη έχει και η Savannah Resources.

«Η Πορτογαλία είναι πρωτοπόρος με την προσαρμογή των νόμων στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα», είπε η Φοντούρα. «Οι κρίσιμες πρώτες ύλες έχουν οικονομική και κοινωνική αξία και μπορούμε να το πετύχουμε με υψηλά περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα. Είναι σημαντικό να πείσουμε τον κόσμο ότι αυτός είναι ο δρόμος προς τα εμπρός».

Ωστόσο ο περισσότερος κόσμος απανταχού αναρωτιέται: Πώς γίνεται μια “πράσινη μετάβαση” να έρχεται με τόσο μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος;

Με πληροφορίες από Wall Street Journal