Η αποδολαριοποίηση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος θα συνεχιστεί. Αυτό θα διευκολυνθεί κυρίως από την ανάπτυξη της τεχνολογίας στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Στο μέλλον, τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για διεθνείς συναλλαγές, μειώνοντας το κόστος για τους οικονομικούς παράγοντες. Ωστόσο, αυτή είναι μια μάλλον αργή διαδικασία. Δεν πρέπει να περιμένουμε μια αποφασιστική αλλαγή στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα στο άμεσο μέλλον.
Το δολάριο ΗΠΑ είναι από καιρό το κυρίαρχο παγκόσμιο νόμισμα. Η χρήση του στις διεθνείς συναλλαγές έχει για πολλές δεκαετίες υπερβεί σημαντικά το μερίδιο των Ηνωμένων Πολιτειών στην παγκόσμια οικονομία, το οποίο σήμερα ανέρχεται σε περίπου 24%. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το ΔΝΤ, το μερίδιο του δολαρίου στα διεθνή αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών, κατανεμημένο ανά νόμισμα, ήταν 58,4% στο τέλος του 2022. Σύμφωνα με τη SWIFT, το μερίδιο του δολαρίου στις διατραπεζικές μεταφορές τον Απρίλιο του 2023 ήταν 59,7%, έχοντας αυξηθεί σημαντικά σε σύγκριση με πέρυσι.
Η ενεργός χρήση του δολαρίου ΗΠΑ ακόμη και σε συναλλαγές μεταξύ τρίτων χωρών διευκολύνεται από διάφορους παράγοντες: το μέγεθος της αμερικανικής οικονομίας, τη μεγαλύτερη και πιο ρευστή αγορά χρηματοπιστωτικών μέσων, συμπεριλαμβανομένων των αξιόπιστων, την πολιτική επιρροή και τον ρόλο των αμερικανικών πολυεθνικών εταιρειών στις παγκόσμιες αγορές. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνεργάζονται και υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ειδικότερα, η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008/2009, η κύρια πηγή της οποίας ήταν η ίδια η οικονομία των ΗΠΑ, δεν επηρέασε τη θέση του δολαρίου ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομία.
Ωστόσο, το μπλοκάρισμα των αποθεματικών της Τράπεζας της Ρωσίας από τις δυτικές χώρες, σε συνδυασμό με τις μεγάλης κλίμακας οικονομικές κυρώσεις κατά των ρωσικών τραπεζών και εταιρειών, έχουν εγείρει το ερώτημα εάν τα πλεονεκτήματα της δολαριοποίησης μπορούν να αντισταθμιστούν. Οι μη οικονομικοί κίνδυνοι των συναλλαγών σε δολάρια ΗΠΑ και των περιουσιακών στοιχείων σε δολάρια έχουν γίνει εμφανείς σε όλους, ειδικά στις κεντρικές τράπεζες. Ειδικότερα, το άρθρο 21 της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών του 2004 για τις δικαιοδοτικές ασυλίες των κρατών και της περιουσίας τους εγγυάται την ασυλία των περιουσιακών στοιχείων των κεντρικών τραπεζών. Ωστόσο, αυτό δεν προστατεύει τα περιουσιακά στοιχεία της Τράπεζας της Ρωσίας από το πάγωμα, το οποίο έγινε προηγούμενο για όλες τις χώρες.
Οι ενέργειες της Ρωσίας υπό αυτές τις συνθήκες ήταν αναμενόμενες και κατανοητές. Από τις αρχές του 2023, η Κεντρική Τράπεζα άρχισε να διεξάγει πράξεις, στο πλαίσιο των δημοσιονομικών κανόνων, σε κινεζικό γιουάν. Οι ρωσικές εταιρείες αναδιαρθρώνουν τις δραστηριότητες εξωτερικού εμπορίου και τη συσσώρευση ξένων περιουσιακών στοιχείων υπέρ της κυρίαρχης χρήσης των νομισμάτων φιλικών χωρών.
Ταυτόχρονα, τα τρέχοντα στοιχεία δεν δείχνουν μαζική εγκατάλειψη της χρήσης του δολαρίου ΗΠΑ από τις κεντρικές τράπεζες άλλων χωρών. Το μερίδιο του αμερικανικού νομίσματος στα διεθνή αποθεματικά μειώνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά αυτό συμβαίνει αρκετά αργά. Εάν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 περίπου το 70% των αποθεμάτων των κεντρικών τραπεζών του κόσμου ήταν σε δολάρια ΗΠΑ, από το 2020 ήταν κάτω από το 60%. Δεν υπήρξε δραστική μείωση των αποθεμάτων σε δολάρια ΗΠΑ το 2022. Το μερίδιό της στα αποθεματικά μειώθηκε κατά 0,44 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ αυξήθηκε ακόμη και το μερίδιό της στις διατραπεζικές μεταφορές.
Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για το δολάριο;
Ο κύριος λόγος για αυτή την ακαμψία στους φαινομενικά κατανοητούς αυξημένους πολιτικούς κινδύνους είναι η έλλειψη σοβαρών εναλλακτικών λύσεων που μπορούν να απορροφήσουν σημαντικά ποσά αποταμιεύσεων από τις κεντρικές τράπεζες.
Ο παραδοσιακός ρόλος των συναλλαγματικών διαθεσίμων, τόσο για τους ιδιώτες όσο και για το κράτος, είναι η διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και η διαφοροποίηση των κινδύνων. Τα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών, τα οποία αποτελούνται από ομόλογα χαμηλού κινδύνου και χρυσό, είναι ένα πιθανό εργαλείο που εκπληρώνει αυτούς τους στόχους. Διαθέτουν υψηλή ρευστότητα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν γρήγορα για παρεμβάσεις σε συνάλλαγμα, αν χρειαστεί. Το μειονέκτημα είναι η υψηλή διαφάνεια των εν λόγω περιουσιακών στοιχείων όσον αφορά την επιβολή κυρώσεων και η χαμηλή κερδοφορία.
Η αγορά κρατικών τίτλων της ευρωζώνης είναι κατακερματισμένη λόγω του αριθμού των μεμονωμένων χωρών, πολλές από τις οποίες έχουν χαμηλή πιστοληπτική διαβάθμιση. Το κινεζικό γιουάν δεν είναι ελεύθερα μετατρέψιμο νόμισμα και χωρίζεται σε εσωτερικό (χερσαίο) και εξωτερικό (υπεράκτιο) μέρος, τα οποία ελέγχονται αυστηρά από την Εθνική Τράπεζα της Κίνας. Ο χρυσός ως περιουσιακό στοιχείο μπορεί να αποτελέσει μια καλή αντιστάθμιση σε περιόδους κρίσης, αλλά δεν αποφέρει έσοδα από τόκους και έχει χαμηλή ρευστότητα. Ως εκ τούτου, για τις κεντρικές τράπεζες των αναπτυσσόμενων χωρών, δεν είναι καθόλου προφανές ποια περιουσιακά στοιχεία και ποιο νόμισμα μπορούν να χρησιμεύσουν ως εναλλακτική λύση για τα περιουσιακά στοιχεία που είναι αποθηκευμένα σε δολάρια ΗΠΑ.
Κοιτάζοντας πέρα από το χρυσό και τα συναλλαγματικά αποθέματα για την αποθήκευση αξίας
Σημαντικότερος παράγοντας από το ονομαστικό μερίδιο του δολαρίου ΗΠΑ στα διεθνή αποθέματα είναι η αλλαγή στις προσεγγίσεις για τη διαχείριση και το σχηματισμό των εξωτερικών περιουσιακών στοιχείων. Τα ίδια στοιχεία του ΔΝΤ δείχνουν ότι τα τελευταία 10 χρόνια, η συνολική αξία των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη και παραμένει στο επίπεδο των 11,5-12,0 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ακόμη και με δεδομένη την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας κορυφώθηκαν στα 4 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2014 και έκτοτε μειώνονται. Η τρέχουσα αξία ανέρχεται σε 3,2 τρισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 20% λιγότερο από ό,τι το 2014. Πολλές άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, αν όχι μειώνουν, τουλάχιστον δεν αυξάνουν τα διεθνή τους αποθέματα.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν σχηματίζονται εξωτερικά περιουσιακά στοιχεία. Μπορούν επίσης να λάβουν άλλες “μη τυποποιημένες” μορφές – τα περιουσιακά στοιχεία των ταμείων πλούτου, των κρατικών τραπεζών και των αναπτυξιακών ιδρυμάτων, καθώς και άλλες δομές που δεν σχετίζονται άμεσα με τις κεντρικές τράπεζες. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις των κρατικών δομών μπορούν επίσης να θεωρηθούν ως μια μορφή αποθεματικών περιουσιακών στοιχείων. Μια τέτοια στρατηγική δεν αποσκοπεί στην εξασφάλιση της μέγιστης διαθεσιμότητας και ρευστότητας των εν λόγω περιουσιακών στοιχείων, αλλά καθιστά δυνατή την εξασφάλιση των δικών τους οικονομικών συμφερόντων στις ξένες αγορές. Σε κάποιο βαθμό, παρέχει μεγαλύτερη προστασία από τους πολιτικούς κινδύνους της δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων, δεδομένου ότι το νομικό καθεστώς τους είναι λιγότερο διαφανές.
Στρατηγική της Κίνας
Παρόμοια στρατηγική ακολουθεί και η Κίνα, η οποία επιδιώκει τη σταδιακή “διεθνοποίηση” του γουάν. Τυπικά, το μερίδιο του γουάν στα διεθνή αποθέματα των κεντρικών τραπεζών είναι μικρό και δεν υπερβαίνει το 3%. Επιπλέον, το ένα τρίτο έως το ήμισυ της ζήτησης αυτής καλύπτεται από την Τράπεζα της Ρωσίας.
Η στρατηγική της Κίνας είναι να εξασφαλίσει τη διεθνή θέση του γουάν μέσω του εξωτερικού εμπορίου και όχι μέσω των επενδύσεων. Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα προσπαθεί ενεργά να παρακινήσει και να ενθαρρύνει τους εταίρους της να συναλλάσσονται σε γιουάν αντί σε άλλα νομίσματα. Αυτό γίνεται μέσω διαφόρων καναλιών, μεταξύ άλλων μέσω της ανάπτυξης υποδομών, του δικού της ανάλογου συστήματος SWIFT, της ανάπτυξης της εκκαθάρισης, του διεθνούς δανεισμού σε γουάν κ. ο. κ. Πολλοί έχουν ακούσει για το “πετρογιουάν” – ένα είδος αναλόγου του πετροδολαρίου.
Στην πραγματικότητα, μιλάμε για τη σύναψη μακροχρόνιων συμβάσεων για την προμήθεια πετρελαίου σε γουάν, με αντάλλαγμα μια αντίθετη ροή αγαθών και εξοπλισμού. Έτσι, το εμπόριο διεξάγεται ήδη σε γουάν και όχι σε δολάρια ΗΠΑ. Αυτό δημιουργεί ζήτηση για το γουάν εκτός της οικονομίας της Κίνας. Ταυτόχρονα, οι κινεζικές αρχές διατηρούν περιορισμούς στις κεφαλαιακές συναλλαγές.
Η αποδολαριοποίηση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος θα συνεχιστεί. Αυτό θα διευκολυνθεί κυρίως από την ανάπτυξη της τεχνολογίας στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η ανάπτυξη αυτοματοποιημένων πλατφορμών συναλλαγών συμβάλλει στη μείωση του κόστους ανταλλαγής ενός νομίσματος με ένα άλλο. Οι κεντρικές τράπεζες θα επιδιώξουν να διενεργούν απευθείας εκκαθάριση μεταξύ τους, όχι χρησιμοποιώντας απευθείας τα νομίσματα των ανεπτυγμένων χωρών. Στο μέλλον, τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών μπορούν επίσης να χρησιμοποιούνται για διεθνείς συναλλαγές, μειώνοντας το κόστος για τους οικονομικούς παράγοντες. Ωστόσο, πρόκειται για μια μάλλον αργή διαδικασία- δεν θα πρέπει να αναμένεται αποφασιστική αλλαγή στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα στο ορατό μέλλον.
