Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Παρά τις διαφωνίες, η Άγκυρα και η Δύση έχουν εγκλωβιστεί σε έναν γάμο αμοιβαίας σκοπιμότητας.
Η Τουρκία μπορεί τελικά να συμφώνησε με την είσοδο της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, αλλά δεν υποχωρεί – ακόμα – για αυτην της Σουηδίας. Tο ΝΑΤΟ πρέπει απλώς να το αποδεχτεί.
Το ανυποχώρητο μπλοκάρισμα της Σουηδίας είναι η τελευταία μιας σειράς τουρκικών ενεργειών που έχουν προκαλέσει αγανάκτηση και διαμαρτυρίες ανάμεσα στα μέλη της στρατιωτικής συμμαχίας. Το 2017, η Τουρκία αποφάσισε – αμφιλεγόμενα – να αγοράσει ένα ρωσικό πυραυλικό σύστημα. Έχει επανειλημμένα επιτεθεί στην ίδια κουρδική πολιτοφυλακή που είχαν υποστηρίξει οι ΗΠΑ στη Συρία. Επίσης, μέχρι σήμερα, ο ηγέτης της Τουρκίας Recep Tayyip Erdogan, εξακολουθεί να συνομιλεί τακτικά με τον Vladimir Putin.
Ακόμη και μέχρι αργά την Πέμπτη, η Τουρκία εμπόδιζε τη Φινλανδία να ενταχθεί στη συμμαχία, αδιαφορώντας για το ότι ο πόλεμος μαίνονταν κοντα στα σύνορα της.
Off the record, ορισμένοι αξιωματούχοι διαφωνούν με την παρελκυστική προσέγγιση της Τουρκίας, την εξωτερική πολιτική της που περιλαμβάνει καλές σχέσεις με τη Ρωσία και τη δημοκρατική της οπισθοδρόμηση. Σε μια συμβολική κίνηση, ο Λευκός Οίκος δεν προσκάλεσε Τούρκους αξιωματούχους στη Σύνοδο Κορυφής για τη Δημοκρατία. Ορισμένοι παρατηρητές αναρωτιούνται ανοιχτά πώς είναι δυνατόν η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, να ταιριάζει ακόμη και στο δυτικό αμυντικό κλάμπ.
Πάντως, αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ και διάφοροι σύμμαχοι δεν έχουν εκδηλώσει καμία επιθυμία να ασχοληθούν με το θέμα. Επιμένουν ότι το ΝΑΤΟ και η Τουρκία έχουν δεσμευτεί σε έναν γάμο αμοιβαίου βολέματος – και οι σύμμαχοι πρέπει απλώς να βρουν με ποιον τρόπο να τον κάνουν να λειτουργήσει, οπως έκαναν εδώ και χρόνια.
Η Τουρκία, σημειώνουν, φέρνει στο τραπέζι τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ. Συμβάλλει ενεργά στις αποστολές και τις επιχειρήσεις της συμμαχίας – κάτι που δεν είναι σίγουρο για όλα τα μέλη. Και, ακόμη πιο κρίσιμα, κατέχει κορυφαία γεωπολιτικά ακίνητα μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου, ελέγχοντας ποιος διέρχεται. Οι ρωσικοί δεσμοί της Τουρκίας θα μπορούσαν να την καταστήσουν χρήσιμο συνομιλητή σε πιθανές ειρηνευτικές συνομιλίες με την Ουκρανία.
«Η Τουρκία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος του ΝΑΤΟ – και για πολλούς λόγους», δήλωσε πρόσφατα σε συνέντευξη του ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, επισημαίνοντας μια λίστα κριτηρίων: γεωγραφική θέση, πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους, υποστήριξη της Ουκρανίας, διατήρηση της ροής των σιτηρών στον κόσμο. «Έχουν κλείσει τα στενά του Βοσπόρου για τα πολεμικά πλοία», πρόσθεσε, «κάτι που μείωσε τις δυνατότητες της Ρωσίας να ενισχύσει την παρουσία της στη Μαύρη Θάλασσα και γύρω από την Κριμαία».
Το ΝΑΤΟ, με άλλα λόγια, χρειάζεται την Τουρκία, παρα τον πονοκέφαλο που του προκαλεί. Είναι πρόθυμη να κάνει συμβιβασμούς και να υποβαθμίσει τις διαφωνίες, προκειμένου να κρατήσει την Τουρκία στο μαντρί, καταδεικνύοντας την αξία που αποδίδει η συμμαχία στην αρμονία – εν μέσω ενός αποσταθεροποιητικού κόσμου. Η Τουρκία, από την πλευρά της, θέλει επίσης να μείνει στη συμμαχία, ακόμα κι αν γίνεται τακτικά αποστάτης. Χρειάζεται τις προστατευτικές διαβεβαιώσεις του ΝΑΤΟ, καθώς η χώρα αντιμετωπίζει απειλές από χώρες όπως το Ιράν και ακόμη και τη Ρωσία.
«Η Τουρκία παρέχει ένα μαξιλάρι ασφαλείας στο ΝΑΤΟ», δήλωσε ο Sinan Ülgen, ανώτερος συνεργάτης στο Carnegie Europe. «Και σίγουρα, το ΝΑΤΟ παρέχει μια ομπρέλα ασφαλείας στην Τουρκία», πρόσθεσε. Ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης ήταν ακόμη πιο ωμός: «Φυσικά η Τουρκία χρειάζεται το ΝΑΤΟ», είπε ο διπλωμάτης. Αλλά, «είναι επίσης ο ελέφαντας στο δωμάτιο», πρόσθεσε.
Η άσκηση ισορροπίας της Άγκυρας
Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας την ξεχωρίζει από τους περισσότερους συμμάχους του ΝΑΤΟ. Η χώρα έχει καταδικάσει τη ρωσική εισβολή και έχει παράσχει βοήθεια στην Ουκρανία, αλλά αρνείται να επιβάλει κυρώσεις στις βιομηχανίες που τροφοδοτούν τον πόλεμο της Μόσχας. Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, ο Erdogan έχει συναντηθεί με τον Putin πολλές φορές – εκτός από τις τακτικές τηλεφωνικές συνομιλίες τους. Κατηγόρησε μάλιστα τη Δύση ότι προκάλεσε τη Ρωσία.
Η χώρα «υιοθέτησε μια προσέγγιση εξισορρόπησης των πάντων με ρεαλισμό, προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα δικά της συμφέροντα», δήλωσε ένας άλλος ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης, ο οποίος – όπως και άλλοι διπλωμάτες – μίλησε υπό τον όρο τήρησης της ανωνυμίας, προκειμένου να συζητήσει την εσωτερική δυναμική της συμμαχίας. Τούρκοι αξιωματούχοι, ωστόσο, βλέπουν τη χώρα τους ως διευκολυντή. Κατά την άποψή τους, η Τουρκία είναι σύμμαχος του ΝΑΤΟ που μπορεί να αναλάβει ρόλους γεφυροποιού που οι δυτικές πρωτεύουσες δυσκολεύονται να καλύψουν.
«Παρά τις έντονες διαφωνίες μας σε ορισμένα ζητήματα, έχουμε ένα λειτουργικό κανάλι επικοινωνίας με τη Ρωσία», είπε ένας Τούρκος αξιωματούχος, ο οποίος μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας. Η Τουρκία, σημείωσε ο αξιωματούχος, βοήθησε στη διαμεσολάβηση της εύθραυστης συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας προκειμένου να ξαναρχίσουν οι εξαγωγές μεγάλων φορτίων σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Η συμφωνία «απέτρεψε μια νέα επισιτιστική κρίση», τόνισε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας ότι η Τουρκία διαδραματίζει επίσης ενεργό ρόλο στις ανταλλαγές κρατουμένων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Ένας δεύτερος Τούρκος αξιωματούχος επέμεινε ότι «κανείς δεν μπορεί εύλογα να ισχυριστεί ότι είμαστε ακραίοι στη συμμαχία με οποιονδήποτε τρόπο» και πρόσθεσε ότι «υπάρχουν κάποιοι σύμμαχοι που δεν είναι ευαίσθητοι στις ζωτικές και υπαρξιακές μας ανησυχίες για την ασφάλεια». Είτε θεωρείται διαταράκτης είτε διευκολυντής, η Τουρκία μπόρεσε να επιβάλει τον ρόλο της ως αποστάτη στο ΝΑΤΟ, έναν οργανισμό που βασίζεται στη συναίνεση, ακόμη και να κερδίσει παραχωρήσεις και επιρροή.
Το 2010, η συμμαχία διόρισε έναν Τούρκο δημόσιο υπάλληλο ως βοηθό γενικό γραμματέα για αμυντική πολιτική και σχεδιασμό. Επιπρόσθετα, έγγραφα του ΝΑΤΟ υπογραμμίζουν τακτικά την τρομοκρατική απειλή για τη συμμαχία – ένα νεύμα στις ανησυχίες της Άγκυρας.
Οι περισσότεροι άλλοι σύμμαχοι «δεν θα ήθελαν να απομονωθούν, δεν θα ήθελαν να είναι ο κακός», είπε ο Jamie Shea, πρώην ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. « Η Τουρκία, ωστόσο δεν νοιάζεται για αυτό. Κάτι που της δίνει τεράστια δύναμη και δυνατότητα μόχλευσης», πρόσθεσε ο ίδιος.
Το παιχνίδι με τη Σουηδία
Η προθυμία της Άγκυρας να προχωρήσει μόνη της καθίσταται τώρα πληρως εμφανής, καθώς αναστέλλει την προσπάθεια της Σουηδίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Η Φινλανδία και η Σουηδία υπέβαλαν αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ τον Μάιο του 2022. Ωστόσο, η Άγκυρα εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με την υποστήριξη των χωρών στις κουρδικές ομάδες και τους περιορισμούς στις εξαγωγές όπλων, στις χωρες αυτές.
Τον Ιούνιο, και οι τρεις υπέγραψαν συμφωνία που δεσμεύει τη Φινλανδία και τη Σουηδία να αυστηροποιήσουν τους αντιτρομοκρατικούς νόμους, να αντιμετωπίσουν τα τουρκικά αιτήματα έκδοσης υπόπτων για τρομοκρατία και να καταπολεμήσουν το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), μια μαχητική ομάδα που έχει πολεμήσει τις τουρκικές αρχές.
Όμως, καθώς οι μήνες περνούσαν και οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ άρχισαν να επιμένουν ότι οι δύο χώρες είχαν ολοκληρώσει τη συμφωνία, η Τουρκία δεν υποχώρησε – υποστηρίζοντας ότι η πρόοδος ήταν ανεπαρκής.
Οι ειδικοί λένε ότι η καθυστέρηση συνδέεται εν μέρει με την εσωτερική πολιτική. Η Τουρκία θα διεξαγάγει εκλογές τον Μάιο και οι εντάσεις με τη Στοκχόλμη κλιμακώθηκαν μετά την καύση ενός Κορανίου σε μια διαδήλωση νωρίτερα φέτος. Η Τουρκία επίσης, πρόσθεσαν, πιθανότατα προσπαθεί να πιέσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε θέματα όπως η (μπλοκαρισμένη από το Κογκρέσο) εξαγωγή αεροσκαφών F-16.
Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Erdogan είπε τελικά ότι η χώρα του θα προχωρήσει με την επικύρωση της ένταξης της Φινλανδίας – αφήνοντας πίσω τη Σουηδία, τουλάχιστον προς το παρόν.
«Η τουρκική ιδέα του διαχωρισμού των δυο χωρών και της έγκρισης της ένταξης της Φινλανδίας ήταν πολύ έξυπνη», δήλωσε η Aslı Aydıntaşbaş, επισκέπτης συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings που ειδικεύεται στην τουρκική εσωτερική και εξωτερική πολιτική. «Νομίζω ότι βοήθησε πάρα πολύ την Τουρκία να υποστηρίξει ότι η αντίθεσή στην ένταξη της στη Σουηδία δεν γίνεται κατόπιν αιτήματος της Ρωσίας, αλλά έχει να κάνει με τα συμφέροντα και τις απαιτήσεις της ίδιας της Τουρκίας» συμπλήρωσε.
Υπάρχει ευρέως διαδεδομένη εικασία εντός του ΝΑΤΟ ότι το τουρκικό κοινοβούλιο θα μπορούσε να υπογράψει την υποψηφιότητα της Σουηδίας μετά τις εκλογές της χώρας. Η Άγκυρα, λένε δυτικοί αξιωματούχοι και ειδικοί, δεν ενδιαφέρεται να καθυστερεί για πάντα. Και η Ουγγαρία – η οποία δεν έχει ακόμη εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας – είναι απίθανο να εμποδίσει την ένταξη από μόνη της.
Δημόσια, αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ είχαν τονίσει επί μήνες ότι η Τουρκία έχει εύλογες ανησυχίες, αλλά ότι η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν κάνει αυτό που τους αναλογεί και αξίζουν την έγκριση. Κατ ίδιαν, ωστόσο, ορισμένοι αξιωματούχοι έχουν εκφράσει ενόχληση – και όχι μόνο για την τουρκική ηγεσία. «Η πολιτική κατευνασμού του Stoltenberg προς τον Erdogan απέτυχε», είπε ο πρώτος Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Ωστόσο, ο αρχηγός του ΝΑΤΟ επιμένει ότι η συμμαχία πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη τις τουρκικές ανησυχίες – και ότι εξακολουθεί να ελπίζει ότι η Σουηδία θα μπορούσε να γίνει μέλος μετά τις προγραμματισμένες εκλογές της Τουρκίας τον Μάιο και πριν από την ετήσια σύνοδο κορυφής της συμμαχίας, στις 11 Ιουλίου. Τούρκοι αξιωματούχοι, εν τω μεταξύ, λένε ότι το ιστορικό τους δείχνει ότι υποστηρίζουν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. «Τη στιγμή που θα δούμε τη Σουηδία να εκπληρώνει τις δεσμεύσεις της», είπε ο κορυφαίος Τούρκος αξιωματούχος, «θα ξεκινήσουμε τη διαδικασία επικύρωσης όπως κάναμε με τη Φινλανδία».
Υπάρχει η αίσθηση ότι παρά τους ενδοιασμούς για τη συμπεριφορά της Άγκυρας, η ανορθόδοξη εξωτερική της πολιτική θα μπορούσε να είναι χρήσιμη στην πορεία. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες στην Ουκρανία «δεν είναι στα χαρτιά αυτή τη στιγμή», είπε ο Shea, πρώην ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. «Αλλά ξέρετε, όταν επιστρέψουν στο τραπεζι, ποιος θα παίξει τον διαμεσολαβητή; Θα είναι η Κίνα ή η Τουρκία; Θα έβαζα τα λεφτά μου στην Τουρκία», κατέληξε.
Πηγή: POLITICO
