της Κωνσταντίνας Λύρου
Οι πρωτοβουλίες πολιτών ενάντια στην κοπή των δέντρων έχουν πολλαπλασιαστεί στην Αθήνα και στην υπόλοιπη Ελλάδα, μετά τον πόλεμο που τους έχουν κηρύξει οι περισσότεροι δήμοι της χώρας μας, τα τελευταία δύο κυρίως χρόνια. Στη Θεσσαλονίκη ομάδες πολιτών έχουν δραστηριοποιηθεί με σκοπό την προστασία των δέντρων της πόλης.
Τη Δευτέρα 13 Μάρτη στη Θεσσαλονίκη συμπολίτισσες και συμπολίτες μας προσπάθησαν να σταματήσουν τα σχέδια του Δημάρχου Θεσσαλονίκης Ζέρβα για την κοπή 41 δέντρων που κρίθηκαν ως “άρρωστα”. Οι διαδηλωτές οικολόγοι της Πρωτοβουλίας “SOSε τα δέντρα” πραγματοποίησαν διαμαρτυρία καθισμένοι μπροστά στις λεύκες στην πλατεία της Αρχαίας Αγοράς παρουσία αστυνομίας, προσπαθώντας να εμποδίσουν το συνεργείο ιδιωτών εργολάβων του Δήμου, να προχωρήσει στην κοπή 41 δέντρων. Έπειτα από άκαρπες διαπραγματεύσεις, η αστυνομία αποφάσισε να προχωρήσει σε προσαγωγές σέρνοντας τους ακτιβιστές μέχρι τα περιπολικά. Οι ντροπιαστικές εικόνες που ακολούθησαν είναι ενδεικτικές της συνήθους βαναυσότητας της αστυνομίας και της πολιτικής καταστολής του Δημάρχου.
Η διαδήλωση κατέληξε στη σύλληψη 14 διαδηλωτών. Εις βάρος τους ασκήθηκε ποινική δίωξη για παράνομη βία από την εισαγγελέα πλημμελειοδικών. Στον επικεφαλής της δημοτικής παράταξης «Οικολογία Αλληλεγγύη» Μιχάλη Τρεμόπουλο ασκήθηκε επιπλέον ποινική δίωξη για βία κατά υπαλλήλων (αντίσταση), απόπειρα σωματικής βλάβης, εξύβριση και απειλή. Τελικά, οι ακτιβιστές αφέθηκαν ελεύθεροι, αφού ορίστηκε δικάσιμος για σήμερα 16/3 από το Αυτόφωρο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης. Σήμερα πήραν εκ νέου αναβολή για τις 20 Νοεμβρίου. Να σημειωθεί ότι η ομάδα είχε καταθέσει ασφαλιστικά μέτρα για την κοπή των 41 δέντρων, τα οποία θα εκδικαστούν 2 Μαΐου του 2023. Η διοίκηση του Δήμου δεν περίμενε την εκδίκαση και ήδη προχώρησε στην κοπή δέντρων.
Η Σοφία Κυπριανίδου, μέλος της Οικολογικής Κίνησης Θεσσαλονίκης που συμμετέχει στο Δίκτυο και έλαβε μέρος στη διαμαρτυρία, μας είπε:
«Είναι απαράδεκτο ενώ γίνονται προσπάθειες από την πλευρά του Δικτύου με παρεμβάσεις στο Δημοτικό Συμβούλιο, κείμενα, δράσεις και συλλογή υπογραφών, η Διοίκηση Ζέρβα να μην κάνει κανένα διάλογο, να μη δίνει καμία απάντηση πέρα από γενικότητες και ψέματα “5 δέντρα κόβονται και 15 φυτεύονται”, να καταλήγουμε σε προσαγωγές και συλλήψεις πολιτών. Ποιους προστατεύει η Διοίκηση Ζέρβα, αν όχι τους πολίτες και το δημόσιο συμφέρον; Το ζήτημα δεν είναι μόνο η σωτηρία των δέντρων, αλλά και οι δημοκρατικές διαδικασίες και πρακτικές, οι οποίες λείπουν από την συγκεκριμένη διοίκηση. Αν ο κος Ζέρβας δηλώνει τη συμπαράστασή του στους 14 συλληφθέντες, γιατί καταψήφισε την επιστολή υποστήριξης του Δημοτικού Συμβουλίου στους 14; Αν καταδικάζει τη βία, γιατί την ασκεί;»
Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Ζέρβας σε δηλώσεις του ανέφερε ότι τα δέντρα ήταν άρρωστα, συνεπώς έπρεπε να κοπούν και έδωσε υποσχέσεις για εκτεταμένες νέες δενδροφυτεύσεις, με πολλαπλάσιο αριθμό νέων δέντρων ως μέρος της υλοποίησης μιας καλά σχεδιασμένης πολιτικής για το πράσινο της πόλης, μετά την εξασφάλιση εκατομμυρίων ευρώ, που κατευθύνονται σε έργα ουσίας. Εξέφρασε τη συμπαράστασή του στον Κ. Τρεμόπουλο τονίζοντας ότι «το πράσινο στη Θεσσαλονίκη θα αλλάξει, θα ενισχυθεί και θα αναταχθεί, αλλά ότι αυτό δεν θα γίνει ούτε σε δικαστικές αίθουσες ούτε παρουσία της αστυνομίας»
Σε ανακοίνωσή του, ο Μ. Τρεμόπουλος αναφέρει ότι με εντολή της διοίκησης του δημάρχου η αστυνομία συνέλαβε 14 πολίτες, ενώ τους ασκήθηκε άδικα η κατηγορία για άσκηση παράνομης βίας και συμπληρώνει:
Το σχέδιο του δήμου αρχικά ήταν η κοπή 4000 δέντρων, ωστόσο έπειτα από έντονες αντιδράσεις πολιτών, ο αριθμός μειώθηκε σε 800 για φέτος. Την ίδια ώρα 3500 κενές δενδροδόχοι δεν έχουν φυτευτεί ακόμα, παρά τις εξαγγελίες του Δήμου εδώ και χρόνια.
Οι πολίτες πλέον μιλούν για σφαγή των δέντρων, γεγονός που οδήγησε σε κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της χώρας. Το “έγκλημά” των ακτιβιστών ήταν η προστασία των δέντρων και των ζώων που κατοικούν σε αυτά από τη μαζική κοπή και από τα εντελώς λανθασμένα κλαδέματα, που διενεργούν συνεργεία εργολάβων του δήμου. Αξίζει να αναφερθεί ότι έπειτα από την κοπή τα πουλιά που είχαν τις φωλιές τους στα δέντρα που κόπηκαν, προσπάθησαν να χτίσουν νέες φωλιές στα διπλανά δέντρα χωρίς να γνωρίζουν ότι και τα εναπομείναντα θα κοπούν. Σε αστικά περιβάλλοντα όπου ο βιότοπός διαταράσσεται ή καταστρέφεται, τα πουλιά χάνουν τα σπίτια τους. Επίσης τα μικρά εύθραυστα δενδρύλλια δεν αντικαθιστούν ποτέ ένα ώριμο υγιές δέντρο που κόπηκε.
Η δυσαρέσκεια προέρχεται επίσης από την έλλειψη ελέγχου σχετικά με τις αποφάσεις που λαμβάνονται. Οι πολιτικές που ακολουθεί η διοίκηση του δήμου Θεσσαλονίκης και πολλοί άλλοι δήμοι της χώρας μας έρχονται σε αντίθεση με τις συστάσεις των ειδικών επιστημόνων, ειδικά όσον αφορά την κοπή των δέντρων, ενώ έχουν υπάρξει σοβαρές καταγγελίες από τους δημοτικούς συμβούλους για το ύψος των εργολαβιών και για μεθόδευση της διαδικασίας. Σε αυτοψία στο πάρκο Αρχαίας Αγοράς από τον ομότιμο καθηγητή Θεοχάρη Ζάγκα διαπιστώθηκε πως μόνο 3 από τα 41 δέντρα θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι είχαν πρόβλημα που θα οδηγούσε σε κοπή. Όσον αφορά τις υποσχέσεις του δημάρχου περί νέων δενδροφυτεύσεων, είπε ότι «η φυτευτική περίοδος τελειώνει» και πως «θα φυτεύσουν βεργούλες που θα κάνουν 10-15 χρόνια να γίνουν δέντρα και αυτή η διοίκηση του δήμου θα έχει εξαϋλωθεί».
Το υφιστάμενο πλαίσιο των ασκούμενων πολιτικών αντικατοπτρίζει τις επιδιώξεις των πολιτικών. Στην χώρα μας οι πολιτικοί ολετήρες και οι εργολάβοι χορηγοί τους το ονόμασαν “αστική ανάπλαση”. Δυστυχώς, μεγάλο μέρος της οικονομικής και πολιτικής καπιταλιστικής ολιγαρχίας αποικιοποιεί το δημόσιο χώρο υπό το πρόσχημα της οικιστικής αστικής ανάπτυξης. Η κατασκευή κατοικιών, η ανάπτυξη και η ανάπλαση υποδομών τείνουν να μειώνουν το αστικό πράσινο. Οι αιτίες των πυρκαγιών που έχουν ξεσπάσει τα τελευταία ιδίως χρόνια οφείλονται στην ελλιπή συντήρηση του δικτύου της ΔΕΗ και στην πλημμελή φροντίδα και προστασία των ζωνών αστικού πρασίνου, γεγονός που αποτυπώνει την επιφανειακή αντιμετώπιση της προστασίας των δασών και της βιοποικιλότητας. Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια οι δήμοι της Ελλάδας καταστρέφουν τα αστικά δέντρα με αυστηρές κλαδεύσεις, χρησιμοποιώντας αντί για επιστημονικά καταρτισμένο προσωπικό εργολαβίες συνεργείων ανειδίκευτων εργατών για μείωση του κόστους, ενώ παράλληλα εκμεταλλεύονται οικονομικά και την ξυλεία που προκύπτει από τις καρατομήσεις και τις κοπές. Πολλοί δήμοι επίσης υπερηφανεύονται για τις θλιβερές εικόνες των δέντρων δημοσιεύοντας δελτία τύπου, στα οποία αναφέρουν πως χρησιμοποιούν ξυλεία και βιομάζα εμπορικά για την παρασκευή πελλέτ και εδαφοβελτιωτικού.
Τα δέντρα
Τα δέντρα είναι η ψυχή μιας πόλης. Μια πόλη που τα δέντρα της έχουν κοπεί είναι σκληρή και άψυχη, σκιά του πρώην εαυτού της. Ο φιλόσοφος Martin Heidegger τόνιζε ότι ένας πολιτισμός αξιολογείται από τον τρόπο του υπάρχειν, του συνυπάρχειν, του κατοικείν, του σκέπτεσθαι και του πράττειν. Η κριτική αποτίμηση αυτού του πολιτισμού μέσα σε ένα μεγάλο βάθος χρόνου συνδέεται και με την παρουσία των δέντρων, τα οποία είναι σημαντικά όχι μόνο για τους ανθρώπους, αλλά και για τα πουλιά, τα έντομα, την ίδια την εξελικτική διαδικασία σε βάθος χρόνου, η οποία θεωρείται αναπόσπαστο τμήμα της ιστορικής πορείας όλων των έμβιων όντων στη γη, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.
Τα δέντρα εκτός από την ιδιότητά τους να δεσμεύουν στις πόλεις ενεργά το διοξείδιο του άνθρακα και τη ρύπανση, μας προστατεύουν από ακραία καιρικά φαινόμενα, κάνοντας τις πόλεις μας πιο ανθεκτικές. Η αποψίλωση των αστικών δασών ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας, όχι μόνο επιβαρύνει την ποιότητα ζωής στις πόλεις μας, αλλά συνεισφέρει επίσης στην δημιουργία ενός απρόβλεπτου μεταβαλλόμενου κλίματος καθώς μεγιστοποιεί τον κίνδυνο φυσικών καταστροφών, όπως πλημμύρες, ξηρασίες, καταιγίδες, συμβάλλει στη μεγαλύτερη συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου με συνέπεια την αλλαγή στο μικροκλίμα κάθε περιοχής και την αύξηση την τοπικών θερμοκρασιών. Αυτή η πρακτική συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη και στην επιδείνωση της κλιματικής κρίσης.
O αστικός χώρος πρασίνου έχει σημαντική συμβολή στη δημόσια υγεία, καθώς και κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Κάθε χρόνο, χιλιάδες πρόωροι θάνατοι αποδίδονται στην υπερβολική ζέστη. Μελέτη δημοσιευμένη στο ιατρικό περιοδικό The Lancet, υπολόγισε ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των πρόωρων θανάτων θα μπορούσε να αποφευχθεί με τη φύτευση περισσότερων δέντρων στις πόλεις. Η διαθεσιμότητα και η προσβασιμότητα χώρων πρασίνου, προσφέρει ευκαιρίες αναψυχής με ελάχιστο ή καθόλου κόστος για το άτομο. Η σωματική άσκηση έχει αποδειχθεί ότι συσχετίζεται με την εγγύτητα, την πρόσβαση, το μέγεθος και την ποιότητα των χώρων πρασίνου. Μελέτη διαπίστωσε επίσης, ότι οι πιο πράσινες γειτονιές έχουν χαμηλότερο ποσοστό εγκληματικότητας από εκείνες με λιγότερη βλάστηση, λόγω των ηρεμιστικών επιδράσεων του στον άνθρωπο.
Εξευγενισμός και το γκριζοπράσινο χάσμα
Ο εξευγενισμός ή gentrification ορίζεται ως «μια διαδικασία κατά την οποία η εισροή κεφαλαίων μεταμορφώνει μια γειτονιά κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά, φυσικά και δημογραφικά», η οποία έχεις ως αποτέλεσμα την εκδίωξη κατοίκων χαμηλού εισοδήματος και κοινωνικά περιθωριοποιημένων ατόμων από αυτές τις γειτονιές. Κατ’ επέκταση, το πράσινο gentrification ορίζεται ως οι «νέες ή εντεινόμενες αστικές κοινωνικο-χωρικές ανισότητες που παράγονται από παρεμβάσεις αστικού πρασίνου, όπως πράσινοι δρόμοι, πάρκα, κοινοτικοί κήποι, οικολογικοί διάδρομοι ή πράσινες υποδομές». Ως αποτέλεσμα της πρόσφατης πράσινης ανάπλασης σε πρώην βιομηχανοποιημένες και υποανάπτυκτες γειτονιές, ο πράσινος εξευγενισμός φαίνεται επίσης να συμβάλλει στον κοινωνικό-πολιτιστικό αποκλεισμό και τον εκτοπισμό μέσω του αυξημένου κόστους στέγασης,των νέων μορφών χρήσης και των καινούργιων κανόνων που εφαρμόζονται στους νέους χώρους πρασίνου.
Η αστική αποψίλωση δημιουργεί αυτό που ονομάζεται «γκριζοπράσινο χάσμα», δηλαδή την αντίθεση μεταξύ πυκνοκατοικημένων περιοχών με κυρίαρχο γκρι χρώμα και περιοχών με αφθονία πρασίνου,η οποία λαμβάνεται ως δείκτης αειφόρου διαχείρισης των πόλεων και σχεδιασμού της αστικής ανάπτυξης. Η ποσότητα και η ποιότητα πρασίνου σε πυκνοκατοικημένες περιοχές είναι δείκτης του σχετικού πλούτου μιας γειτονιάς. Ως αποτέλεσμα, τα αντίστοιχα οφέλη για την υγεία και τον τρόπο ζωής από τη ζωή σε μια περιοχή με περισσότερα δέντρα μεταβιβάζονται στα πιο εύπορα μέρη της κοινωνίας. Σε περιοχές που υπάρχουν δέντρα και επαρκείς ζώνες πρασίνου (πάρκα, άλση, βοτανικοί κήποι, λαχανόκηποι κτλ), η αξία των ακινήτων αυξάνεται, μιας και η συνύπαρξη κατοικιών και αστικού πρασίνου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με καλύτερη ποιότητα αέρα. Αυτό το χάσμα αντικατοπτρίζει την ανισότητα σε ολόκληρη την κοινωνία μας και μπορεί να φανεί πραγματικά από το διάστημα.
Τα δέντρα είναι ιερά
Θα κλείσω με ένα απόσπασμα από το έργο του του Έρμαν Έσσε, «Τα δέντρα», για τον οποίο τα δέντρα λειτουργούν ως σύμβολα συνυφασμένα με αναμνήσεις, αλλά και σύμβολα της αναγέννησης, της εξέλιξης, της γονιμότητας και της καρποφορίας.
Τα δέντρα είναι ιερά. Εκείνος που ξέρει να τους μιλάει, εκείνος που ξέρει να τα ακούει, αυτός μαθαίνει την αλήθεια. Δεν κηρύττουν νουθεσίες και διδαχές, μόνο κηρύττουν στον καθένα τον αρχαίο νόμο της ζωής. Στα ψηλά κλαδιά τους θροΐζει ο κόσμος και οι ρίζες τους αναπαύονται μέσα στο άπειρο. Όμως δεν χάνονται, παλεύουν με όλη τους τη δύναμη για ένα και μόνο: να εκπληρώσουν τον προορισμό τους, να πλάσουν τη μορφή τους, να ορίσουν την παρουσία τους στον κόσμο.
Τίποτα δεν είναι πιο ιερό, τίποτα δεν είναι πιο θαυμαστό από ένα όμορφο και δυνατό δέντρο. Όταν ένα δέντρο κόβεται και αποκαλύπτεται η πληγή του, μπορεί κανείς να διαβάσει όλη την ιστορία του στο φωτεινό δίσκο του κορμού του: στα δαχτυλίδια και στους αρμούς του βλέπεις τα χρόνια που πέρασαν από πάνω του, καταγράφεται όλος ο αγώνας του, όλα τα δεινά που έζησε, όλες οι αρρώστιες, η ευτυχία και η ευημερία, οι δύσκολες και οι καλές εποχές, τα χτυπήματα που άντεξε, οι μπόρες και οι κακοκαιρίες που έχει υπομείνει. Και κάθε χωρικός γνωρίζει πως το πιο ανθεκτικό και το ευγενέστερο ξύλο είναι εκείνο που έχει τις στενότερες σπείρες, πως πάνω στα ψηλά βουνά και στους αιώνιους κινδύνους μεγαλώνουν οι άφθαρτοι, οι ανθεκτικότεροι, οι δυνατότεροι κορμοί.
Ένα δέντρο μιλά: «Ένας πυρήνας είναι κρυμμένος μέσα μου, μια σπίθα, μια σκέψη, είμαι ζωή απ’ την αιώνια Ζωή. Η τόλμη και η προσπάθεια που έβαλε μέσα μου η αιώνια Μητέρα είναι μοναδικές. Το σχήμα μου και οι φλέβες μου είναι μοναδικά, η μικρότερη συστάδα φύλλων στην κορφή μου, αλλά και η μικρότερη ουλή στον φλοιό μου είναι μοναδικές. Δουλεύω ακούραστα αποτυπώνοντας την αιωνιότητα, ακόμα και στο πιο μικρό κομμάτι της ύπαρξής μου. Δύναμή μου είναι η πίστη μου. Δεν ξέρω τίποτα για τον πατέρα μου, δεν ξέρω τίποτα για τα μυριάδες παιδιά που σπέρνω κάθε άνοιξη. Ζω μέχρι τέλος για το μυστικό του σπόρου μου και τίποτα άλλο δεν με νοιάζει. Πιστεύω ότι ο Θεός ζει μέσα μου. Πιστεύω πως το έργο μου είναι ιερό. Με αυτή την αλήθεια ζω».
Όταν είμαστε λυπημένοι και αδυνατούμε πια ν’ αντέξουμε την ίδια τη ζωή μας, τότε μπορεί ένα δέντρο να μιλήσει στην καρδιά μας και να μας πει: «Ησύχασε! Ησύχασε! Κοίταξε εμένα! Η ζωή δεν είναι εύκολη, η ζωή δεν είναι δύσκολη… Τούτες οι σκέψεις που σε βασανίζουν είναι παιδιάστικες. Άσε τον Θεό να μιλήσει μέσα σου και θα σωπάσουν. Φοβάσαι πως ο δρόμος που πήρες σε οδηγεί μακριά απ’ τη Mάνα και απ’ το σπίτι σου. Κι όμως όλα τα βήματά σου και η κάθε μέρα σου πάλι σ’ Εκείνην σε οδηγούν. Δεν είναι εδώ ή εκεί το σπίτι σου. Το σπίτι σου θα το βρεις μέσα σου ή πουθενά».
Η δίψα να βαδίζω ανάμεσα στα δέντρα μου φέρνει δάκρυα κάθε βράδυ καθώς τα ακούω να θροΐζουν στον αγέρα. Αν μες στη βραδiνή σιωπή το αφουγκραστείτε αυτό για καιρό, τότε θα νιώσετε την ουσία και το νόημα μιας τέτοιας πορείας. Δεν δραπετεύει έτσι κανείς απ’ τα προβλήματα και τις δυσκολίες του βίου, όπως ίσως φαίνεται. Απλώς διψά να βρει ξανά το αληθινό του σπίτι, τη μνήμη της Μητέρας, τις καινούργιες παραβολές της ζωής. Μια τέτοια πορεία οδηγεί στο σπίτι. Κάθε μονοπάτι οδηγεί στο σπίτι, κάθε βήμα είναι και μία γέννηση, κάθε βήμα είναι ένας ακόμα θάνατος.
Ενώ τα δέντρα θροΐζουν κάθε βράδυ, εμείς μένουμε γεμάτοι από τις έγνοιες μας μες στις παιδιάστικές μας σκέψεις. Όμως τα δέντρα έχουν απέραντες, μεγαλόπρεπες σκέψεις και ανάσα ξένοιαστη, όπως επίσης και ζωή πολύ μεγαλύτερη απ’ τη δική μας. Όσο δεν τ’ ακούμε, παραμένουν σοφότερα από εμάς. Όταν όμως μάθουμε ν’ ακούμε τα δέντρα, τότε όλο το πεπερασμένο, το φευγαλέο και το αφελές των σκέψεών μας, δίνει τη θέση του σε μιάν ανέκφραστη χαρά. Όποιος έμαθε ν’ ακούει τα δέντρα δεν νοιάζεται πια να τους μοιάσει. Δεν θέλει πια να μοιάζει σε τίποτα άλλο από εκείνο που πραγματικά είναι. Αυτός βρήκε μια πατρίδα δική του. Βρήκε την ευτυχία.
