Το έτος 2023 θα διαρκέσει πολύ, διότι κανένας από τους παράγοντες αυτής της κρίσης δεν φαίνεται να έχει πρόθεση να καταθέσει τα όπλα και να αρχίσει διαπραγματεύσεις. Όλοι πιστεύουν ότι ο χρόνος είναι με το μέρος τους και έχουν κάποιο λόγο γι’ αυτό. Επομένως, το 2023 είναι το έτος των όπλων. Ο χρόνος για διπλωματία θα έρθει αργότερα.
Αν προσπαθήσουμε να περιγράψουμε το 2023 με τρεις όρους, αυτοί θα ήταν “απρόβλεπτο”, “ευκαιρία” και “αποφασιστικότητα”. Ίσως είναι αυτά τα συναισθήματα που καθοδηγούν τώρα τους κύριους συμμετέχοντες στη μεγαλύτερη διεθνή κρίση της γενιάς μας. Φαίνεται να βασίζονται στα λόγια του Ουίνστον Τσόρτσιλ: “Ποτέ μην αφήνεις μια καλή κρίση να πάει χαμένη”. Δίνεται η εντύπωση ότι κανείς δεν περίμενε αυτή την κρίση, αλλά όλοι την αντιμετώπισαν με τέτοιο ενθουσιασμό που δεν βιάζονται να την ολοκληρώσουν.
Η διάρρηξη των συσσωρευμένων αντιφάσεων καθιστά την ουκρανική κρίση μια πολύ ιδιαίτερη κρίση στο γαλαξία των περιφερειακών κρίσεων που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία 70 χρόνια. Αποκαλύπτει με σαφήνεια όχι μόνο τις δυσχέρειες του διεθνούς συστήματος μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά και τα κίνητρα των συμμετεχόντων σε αυτό, οι οποίοι αναζητούν νέες ευκαιρίες σε αυτή την κρίση για να αυξήσουν την επιρροή τους στον 21ο αιώνα.
Οι άξονες των αντιθέσεων μεταξύ των συμμετεχόντων σε αυτή την κρίση είναι πολυάριθμοι. Υπάρχει ο άξονας Ρωσίας-ΗΠΑ, του οποίου η συστημική σύγκρουση έχει γίνει ένα από τα κύρια θέματα των διεθνών σχέσεων τα τελευταία 20 χρόνια. Υπάρχει επίσης ο άξονας Ρωσίας-Ουκρανίας, όπου λαμβάνει χώρα μια διαδικασία οικοδόμησης του έθνους σε καθεμία από τις χώρες. Ταυτόχρονα, η Ουκρανία σε μια ορισμένη στιγμή κατέστησε την ένταξή της στη Δύση έναν από τους βασικούς στόχους της στρατηγικής της και τώρα, μέσα στα συντρίμμια, επιδιώκει να υλοποιήσει αυτόν τον στόχο με κάθε κόστος. Οι σχέσεις της Ρωσίας με όλους τους γείτονές της δοκιμάζονται επίσης σε σχέση με την αντοχή τους. Με ορισμένους, όπως η Λευκορωσία, η Κίνα και η Βόρεια Κορέα, οι σχέσεις ενισχύονται, ενώ με άλλους τίθενται νέα θεμέλια και δοκιμάζονται τα παλιά.
Γραμμές αντιπαλότητας αναδύονται επίσης στο εσωτερικό της Δύσης, αν και όχι τόσο εμφανώς. Το δυτικό στρατόπεδο μπορεί χονδρικά να χωριστεί σε τρεις κύριες ομάδες: τους ριζοσπάστες Ανατολικοευρωπαίους και τη Βρετανία, τους επιφυλακτικούς Δυτικοευρωπαίους και τις καιροσκόπους Ουγγαρία και Τουρκία. Κάθε ομάδα και κάθε χώρα βλέπει τα καθήκοντά της με τον δικό της τρόπο. Σε μια κρίση, ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσοχή των Ηνωμένων Πολιτειών και για την καλύτερη θέση στον 21ο αιώνα. Όλοι τους, με την πιθανή εξαίρεση των καιροσκόπων, μοιράζονται μια κοινή λογική πλάνη που υπάρχει σε χώρες με συχνούς εκλογικούς κύκλους: βάζουν την πολιτική πάνω από τη στρατηγική και συχνά καθοδηγούνται από την αίσθηση της ηθικής τους ανωτερότητας, παρά από την πρόθεση να επιτύχουν ένα αξιόπιστο και μακροπρόθεσμο στρατηγικό αποτέλεσμα.
Η διεθνής κρίση του 2022 αποτέλεσε επίσης μια δοκιμασία για τις σχέσεις των ΗΠΑ με τους μακροχρόνιους εταίρους τους: τις αραβικές χώρες, την Τουρκία και την Ινδία, οι οποίες στη νέα διεθνή κατάσταση αναζητούν ευκαιρίες να πουλήσουν την υποστήριξή τους στις Ηνωμένες Πολιτείες σε πολύ υψηλό τίμημα ή να περιμένουν τον απαραίτητο χρόνο για να δουν ποια πλευρά θα κερδίσει πλεονέκτημα, για να ενταχθούν τελικά στον νικητή.
Κάθε μία από τις χώρες που συμμετέχουν σε αυτή την κρίση, η οποία γίνεται όλο και πιο διεθνής ή και παγκόσμια, εισήλθε με το δικό της όραμα για τη διεθνή κατάσταση και τη δική της στρατηγική. Η τρέχουσα κρίση είναι μια δοκιμασία αυτών των στρατηγικών, και στις περιπτώσεις που δεν είναι αρκετά επιτυχείς, οι χώρες φαίνεται να καθοδηγούνται από μια άλλη σκέψη του Ουίνστον Τσόρτσιλ. Στο περιθώριο μιας από τις ομιλίες του, έγραψε κάποτε: “Αδύναμο επιχείρημα: μίλα δυνατά” . Τώρα υπάρχουν σημαντικά περισσότερες από αυτές τις δυνατές φωνές και λιγότερο στρατηγικό όραμα.
Το έτος 2023 θα κρατήσει πολύ, διότι κανένας από τους παράγοντες αυτής της κρίσης δεν φαίνεται να έχει πρόθεση να καταθέσει τα όπλα και να αρχίσει διαπραγματεύσεις. Όλοι πιστεύουν ότι ο χρόνος είναι με το μέρος τους και έχουν κάποιο λόγο γι’ αυτό. Επομένως, το μεγάλης διάρκειας 2023 είναι το έτος των όπλων. Ο χρόνος για διπλωματία θα έρθει αργότερα. Ωστόσο, θα επιστρέψει, καθώς κάθε πόλεμος τελειώνει με διαπραγματεύσεις. Έτσι, η Ρωσία και η Τουρκία κατέχουν ένα χαρακτηριστικό ρεκόρ από το βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες: τον μεγαλύτερο αριθμό πολέμων μεταξύ τους.
Προς το παρόν, η διπλωματία θα πρέπει να επικεντρωθεί στους δύο άμεσους κοινούς στόχους όλων των αντιμαχόμενων πλευρών. Ο πρώτος στόχος είναι η διαχείριση των συγκρούσεων ενώ ο δεύτερος είναι η αποτροπή της κλιμάκωσης σε πυρηνικό πόλεμο. Το επεισόδιο με τον ουκρανικό πύραυλο που έπληξε πολωνικό έδαφος και σκότωσε αρκετούς Πολωνούς πολίτες και η επακόλουθη έντονη αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες έδωσαν τη σωστή έμφαση στο περιστατικό αυτό, επισημαίνοντας ότι η Ουκρανία ήταν η αιτία του, έδειξε ότι η Ουάσινγκτον εξακολουθεί να σκοπεύει να διατηρήσει υπό έλεγχο την αντιπαράθεση με τη Ρωσία και να μην επιτρέψει στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ή στην ίδια την Ουκρανία να αναλάβουν την πρωτοβουλία σε αυτή την αντιπαράθεση. Η Ουκρανία πρέπει να γνωρίζει ότι είναι μόνο ένα όργανο των Ηνωμένων Πολιτειών στον αγώνα κατά της Ρωσίας και, ταυτόχρονα, το πεδίο της μάχης σε αυτόν τον αγώνα.
Η αυξανόμενη έλλειψη δυτικών διαπραγματευτικών εταίρων επιμηκύνει επίσης τη διάρκεια της σύγκρουσης. Αν σκεφτούμε αυτή την κρίση ως μια παρτίδα σκάκι, τότε ο παίκτης της δυτικής πλευράς είναι σταθερά πεπεισμένος ότι τα λευκά πιόνια είναι καλύτερα από τα μαύρα. Αυτή η ηθικολογία ή η εγωιστική αυτοδικία απορρίπτει τα ρεαλιστικά θεμέλια κάθε ειρηνευτικής διαδικασίας, καθώς αυτές είναι αποτελεσματικές και βιώσιμες μόνο αν έχουν μακροπρόθεσμους στόχους και βασίζονται στην ενσυναίσθηση και την ικανότητα να μπαίνει κανείς στη θέση του αντιπάλου. Ο κόσμος, στην τελική του διαμόρφωση, είναι σταθερός μόνο όταν βασίζεται σε ισορροπίες και δικαιοσύνη. Στο σκάκι, δεν είναι η ένταση της φωνής που είναι πιο σημαντική, αλλά η θεωρητική προετοιμασία του παίκτη, η εμπειρία του να παίζει με διαφορετικούς αντιπάλους, η συναισθηματική σταθερότητα και η αντοχή στο στρες.
Όπως έγραψε κάποτε ο σοβιετικός στρατιωτικός ηγέτης και στρατιωτικός θεωρητικός Georgiy Isserson: “Κανένας αρχηγός κυβέρνησης, όσο λαμπρός κι αν είναι, δεν μπορεί να κάνει τίποτα στην αρχή του πολέμου, αν πριν από τον πόλεμο δεν είχε, και μέχρι την αρχή του πολέμου δεν έχει, μια πρωτοβουλία και μια ευφυΐα, καθοδηγούμενη από τις διορατικές προβλέψεις και την προηγμένη στρατιωτική θεωρία του γενικού επιτελείου”.
Στην πραγματικότητα, η τρέχουσα κρίση είναι ένας ανταγωνισμός μεταξύ των στρατηγικών κοινοτήτων κάθε πλευράς. Καταδεικνύει περίτρανα ποιες από τις χώρες διαθέτουν ένα τέτοιο είδος “γενικού στρατηγείου” και ποιες όχι- γι’ αυτό και είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένες να αναθέτουν την έκδοση βασικών αποφάσεων σε άλλους συμμετέχοντες στην κρίση. Το μακρύ έτος 2023 θα μείνει στην ιστορία των διεθνών σχέσεων ως μια κρίση-ορόσημο του 21ου αιώνα: δημιουργούνται τάσεις που θα είναι σημαντικές για το υπόλοιπο του αιώνα.
