Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
O υπολογισμός της πιθανότητας θανάτου από πυρηνική σύγκρουση ακούγεται (πρακτικά) αδύνατος, αλλά θα μπορούσε να μας παράσχει έναν εντελώς νέο τρόπο να σκεφτούμε τον κίνδυνο.
Ποια είναι η πιθανότητα να μας σκοτώσει το χόμπι μας; Αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να σκέφτεται κανείς αν ασχολείται, ας πούμε, με το πλέξιμο, αλλά – αντιθέτως – αυτοί που συνηθίζουν να πηδάνε από ύψη (base jumpers) θα έχουν δοκιμάσει οπωσδήποτε τον αδιόρατο φόβο ότι κάθε άλμα θα μπορούσε να είναι το τελευταίο τους. Διαισθητικά, γνωρίζουμε ότι ορισμένα χόμπι είναι πραγματικά πολύ πιο επικίνδυνα από άλλα.
Το 1980, ένας καθηγητής μηχανικής του Στάνφορντ, ονόματι Ronald Howard βρήκε έναν απλό τρόπο για να εκφράσει αυτή τη διαφορά κινδύνου ανάμεσα σε διαφορετικές δραστηριότητες και καταστάσεις: επινόησε τη μονάδα μέτρησης που ονόμασε micromort. Κάθε micromort ισοδυναμεί με πιθανότητα θανάτου μία στο εκατομμύριο. Οι καταδύσεις, για παράδειγμα, είναι αρκετά επικίνδυνες με 5 micromorts ανά κατάδυση, αλλά δεν είναι τόσο επικίνδυνες όσο το base jumping – η βαθμολογία του οποίου ανέρχεται σε 430 micromorts ανά άλμα. Το να ταξιδέψει κανείς 380 χλμ με αυτοκίνητο θα έφτανε σε 1 micromort, αλλά θα χρειαστεί να διανύσει μόνο 10χλμ με τη μοτοσυκλέτα για να εκτεθεί στον ίδιο κίνδυνο θανάτου.
Ο λόγος που έχουμε εκτιμήσεις micromorts για αυτές τις δραστηριότητες είναι επειδή διαθέτουμε αρκετά ικανοποιητικά δεδομένα για το πώς πεθαίνουν οι άνθρωποι. Άλλοι κίνδυνοι είναι πολύ πιο δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν. Για παράδειγμα, η προοπτική θανάτου σε έναν πυρηνικό πόλεμο. Δεν είναι κάτι που οι περισσότεροι θέλουν να σκέφτονται, αλλά γνωρίζουμε ότι ο κίνδυνος δεν είναι μηδενικός. Πυρηνικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν από τις ΗΠΑ για τη μαζική δολοφονία χιλιάδων ανθρώπων στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, και από τότε υπήρξαν μόνο μερικές περιπτώσεις που η ανθρωπότητα ξαναπλησίασε στην πυρηνική έκρηξη. Κατά τη διάρκεια της κουβανικής πυραυλικής κρίσης, ο John F. Kennedy εκτίμησε ότι η πιθανότητα πυρηνικής σύγκρουσης ήταν «μεταξύ 30-50%». Με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κλιμακούμενη πυρηνική ρητορική από Ρωσία και Δύση, η προοπτική χρήσης πυρηνικών έχει (για άλλη μια φορά) ανέβει άβολα στο προσκήνιο. Είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι, πίσω από κάθε συζήτηση για πυρηνικό πόλεμο κρύβεται το ίδιο ανησυχητικό ερώτημα: Πόσο πιθανό είναι να με σκοτώσει ένα πυρηνικό όπλο;
Τα micromorts μπορούν να μας βοηθήσουν και εδώ. Το να σκεφτόμαστε την προοπτική ενός πυρηνικού πολέμου με όρους προσωπικού κινδύνου μπορεί να ακούγεται σκληρό, αλλά το να αντιμετωπίσουμε τις πιθανότητες θα μπορούσε να μας βοηθήσει να πάρουμε καλύτερες αποφάσεις για τη ζωή μας και επίσης να μας δώσει συμβουλές για το πώς μπορούμε να αποφύγουμε ένα πυρηνικό αρμαγεδώνα, στο μέλλον.
Υπάρχει ένα ολόκληρο πεδίο έρευνας που ασχολείται με την προσπάθεια υπολογισμού πιθανοτήτων σε μελλοντικά γεγονότα που είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Ονομάζεται υπερπρόβλεψη και άρχισε να απογειώνεται στα μέσα της δεκαετίας του 2010, όταν ο Καναδός ακαδημαϊκός Philip Tetlock συνέγραψε ένα βιβλίο πάνω στο θέμα – που άσκησε σημαντική επιρροή. Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι ακόμη και οι ειδικοί σε συγκεκριμένους τομείς δεν είναι πολύ καλοί στο να γνωρίζουν ακριβώς τι θα συμβεί στο μέλλον, αλλά μερικοί άνθρωποι είναι ασυνήθιστα αποτελεσματικοί στο να κάνουν επαληθεύσιμες προβλέψεις για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Αυτοί οι άνθρωποι συχνά χαρακτηρίζονται «υπερπροβλέπτες» και οι κυβερνήσεις του κόσμου ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για να αξιοποιήσουν την τεχνογνωσία τους – προφανώς για να βοηθηθούν στη λήψη σοφότερων πολιτικών αποφάσεων.
Στις αρχές του πολέμου στην Ουκρανία, ένα σύνολο υπερπροβλεπτών ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για να καταλάβει την πιθανότητα να κλιμακωθεί η σύγκρουση σε πυρηνικό πόλεμο – που θα είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο κάποιου στο Λονδίνο. Οι περισσότεροι από τους εμπλεκόμενους ειδικούς ανήκουν σε μια ομάδα που ονομάζεται Samotsvety – η οποία έχει πολύ θετικό ιστορικό στην πρόβλεψη μελλοντικών γεγονότων. Το 2020, ο όμιλος Samotsvety κέρδισε έναν από τους κορυφαίους διαγωνισμούς προβλέψεων στον κόσμο, στον οποίο οι ομάδες καλούνται να προβλέψουν απόκρυφα μελλοντικά σενάρια, όπως το πόσες βίζες O – 1 θα χορηγούνταν σε Κινέζους υπηκόους στις ΗΠΑ και τα συνδυασμένα έσοδα των κορυφαίων εταιρειών τεχνολογίας. Η ομάδα κέρδισε ξανά τον διαγωνισμό το 2021 και αυτή τη στιγμή κατέχει την πρώτη θέση στον διαγωνισμό του 2022, που βρίσκεται σε εξέλιξη. Στα τέλη Φεβρουαρίου, οι υπερπροβλέπτες πόνταραν περίπου 14.000 δολάρια ότι η Ρωσία θα εισβάλει στην Ουκρανία μέχρι το τέλος του έτους. Κατέληξαν να κερδίσουν κάτι παραπάνω από 32.000 δολάρια.
Τον Μάρτιο, η ομάδα Samotsvety στράφηκε στο επόμενο μεγάλο ερώτημά της: ποιος είναι ο κίνδυνος θανάτου, τον επόμενο μήνα, λόγω πυρηνικής έκρηξης στο Λονδίνο; Αυτοί οι ειδικοί το διαχωρίζουν σε μια σειρά από μικρότερα ερωτήματα – όπως η πιθανότητα πυρηνικού πολέμου μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας και η πιθανότητα να πεθάνει κανείς εάν μια πυρηνική βόμβα έπεφτε στο Λονδίνο. Κάθε υπερπροβλέπτης έγραψε τη δική του πρόβλεψη για κάθε ερώτηση και μετά επέστρεψε στην ομάδα για να συζητήσει το σκεπτικό του. Στη συνέχεια, ενημέρωσαν ξανά τις απαντήσεις τους και υπολόγισαν τον μέσο όρο των προβλέψεών, τους χρησιμοποιώντας μια μέθοδο υπολογισμού των μέσων όρων που είναι δημοφιλής στις ομαδες προβλέψεων.
Οι προβλέψεις του Samotsvety κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπήρχε πιθανότητα 0,01% να χτυπηθεί το Λονδίνο από πυρηνικό όπλο μεταξύ 15 Μαρτίου και 15 Απριλίου 2022. Σε ατομικό επίπεδο, υπολόγισαν ότι ο κίνδυνος θανάτου στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια αυτών των τεσσάρων εβδομάδων ήταν περίπου 24 micromorts. Με άλλα λόγια, η παραμονή στο Λονδίνο ενέχει περίπου το ίδιο επίπεδο πρόσθετου κινδύνου θανάτου με το να οδηγεί κανείς μοτοσυκλέτα για 230 χλμ ή να κάνεις hang gliding τρεις φορές. Δεδομένου ότι ο μέσος ημερήσιος κίνδυνος θανάτου για έναν νεαρό ενήλικα είναι ούτως ή άλλως περίπου 1 micromort, ο πόλεμος στην Ουκρανία διπλασίασε περίπου τον κίνδυνο αιφνιδίου θανάτου ενός νεαρού, υγιούς κάτοικου Λονδίνου.
Όμως, τα micromorts δεν είναι ένας απόλυτα ακριβής οδηγός για τη λήψη αποφάσεων. «Ίσως εκτιμά κανείς πολύ λιγότερο τον χρόνο του εάν υπάρχει πυρηνικός πόλεμος», λέει ο Nuño Sempere, προβλέπτης στο Samotsvety που συνήθως εργάζεται ως ερευνητής στο Quantified Uncertainty Research Institute. Εάν, για παράδειγμα όλοι όσοι αγαπάμε βρίσκονται στο Λονδίνο, τότε μπορεί να χρειαστεί κανείς πολύ υψηλό αριθμό micromorts για να σκεφτεί να φύγει από την πρωτεύουσα. Ενώ, αν προετοιμάζει κανείς τον εαυτό του για την επιβίωση μετά την καταστροφή, εκτιμώντας τόσο πολύ τη συμβολή του σε μια μετα-αποκαλυπτική κοινωνία, θα έθετε ένα πολύ χαμηλό όριο micromorts για να φύγει από το Λονδίνο. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία, ορισμένοι επέλεξαν να εγκαταλείψουν το Λονδίνο αφού στάθμισαν τους κινδύνους έναντι του προσωπικού κόστους της αποχώρησης.
Ο David Spiegelhalter, πρόεδρος του Winton Center for Risk and Evidence Communication στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, δήλωσε ευχαριστημένος που η ομάδα Samotsvety αποδόμησε τον κίνδυνο μιας πυρηνικής επίθεσης σε μικρότερα ερωτήματα. «Είναι ένας πολύ καλός τρόπος αντιμετώπισης ενός μεγάλου προβλήματος», λέει ο ίδιος. Για να κάνουν τις προβλέψεις τους, οι υπερπροβλέπτες του Samotsvety εξέτασαν την ιστορία των πιθανών πυρηνικών ατυχημάτων στο παρελθόν καθώς και τις ιδιαιτερότητες της τρέχουσας κατάστασης στην Ουκρανία. Ένας αυτούς, ο Misha Yagudin, έδωσε έμφαση στο πώς θα αντιδρούσαν οι ρωσικές ελίτ στην προοπτική να χρησιμοποιήσει ο Putin ένα πυρηνικό όπλο.
Τον Οκτώβριο, η ομάδα Samotsvety ενημέρωσε τις προβλέψεις της. Σε μια ανάρτηση ιστολογίου που δημοσιεύτηκε στις 3 Οκτωβρίου, υπολόγισε ότι η πιθανότητα να χτυπηθεί το Λονδίνο με πυρηνικό όπλο τους επόμενους τρεις μήνες ήταν τώρα περίπου 0,02 %.
Δεδομένου ότι η προηγούμενη πρόβλεψή τους κάλυπτε μόνο έναν μήνα, ήταν δύσκολο να συγκριθούν απευθείας αυτές οι προβλέψεις όσον αφορά τα micromorts, αλλά ο Sempere εκτιμά πως ο προβλεπόμενος κίνδυνος για έναν κάτοικο Λονδίνου τους επόμενους έναν έως τρείς μήνες μπορεί τώρα να είναι περίπου 40 micromorts. Άλλοι υπερπροβλέπτες έχουν κάνει τις δικές τους προβλέψεις για τον πυρηνικό πόλεμο. Στο Λονδίνο, το Swift Center for Applied Forecasting εκτιμά ότι η πιθανότητα έκρηξης πυρηνικού όπλου κάπου στην Ευρώπη πριν από τις 30 Απριλίου 2023 είναι 9,1%. Η πλατφόρμα πρόβλεψης Metaculus με βάση το crowdsourcing εκτιμά ότι η πιθανότητα πυρηνικής έκρηξης στην Ουκρανία έως το 2023 είναι 4%.
Το να βάλει κανείς ένα ποσοστό στην πιθανότητα μιας πυρηνικής καταστροφής μπορεί να τον κάνει να αισθανθεί άβολα – σαν να συμπυκνώνει την απεραντοσύνη του ανθρώπινου πόνου σε μια σελίδα χαρτιού. «Νομίζω ότι αυτό που δεν αρέσει στους ανθρώπους είναι να σκέφτονται το αδιανόητο», λέει ο Spieghalter. Όμως, η αντιμετώπιση του αδιανόητου είναι αναπόφευκτη εάν θέλουμε να μειώσουμε τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου – τώρα και στο μέλλον. «Ο κίνδυνος πυρηνικού πολέμου είναι πιθανώς πολύ υψηλότερος από ό,τι πολλοί από εμάς θα ήθελαν να υποθέσουν», λέει ο Anders Sandberg, ο οποίος ερευνά αυτόν τον κίνδυνο στο Ινστιτούτο Future of Humanity του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Εάν γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικοί παράγοντες συμβάλλουν στην πιθανότητα πυρηνικής έκρηξης, μπορούμε να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να εκτονώσουμε μέρος αυτού του κινδύνου.
Εξετάζοντας για παράδειγμα τα ατυχήματα, βλέπουμε ότι το 1981, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ δημοσίευσε μια έκθεση που μετρούσε 32 γνωστά ατυχήματα με πυρηνικά όπλα. Τον Μάρτιο του 1958, ένα βομβαρδιστικό B-47 που μετέφερε μη οπλισμένο πυρηνικό όπλο, έριξε κατά λάθος τη βόμβα του πάνω από τη Νότια Καρολίνα. Η βόμβα εξερράγη στον κήπο κάποιου κατοίκου, καταστρέφοντας το σπίτι του και δημιουργώντας έναν κρατήρα διαμέτρου 15 μέτρων. Σε εκείνη την περίπτωση η βόμβα δεν περιείχε πυρηνικό υλικό, αλλά τέσσερα χρόνια αργότερα δύο πυρηνικές βόμβες που ήταν πολύ πιο ισχυρές από αυτή που πυροδοτήθηκε πάνω από τη Χιροσίμα, έπεσαν κατά λάθος από ένα βομβαρδιστικό B-52 που πετούσε πάνω από το Goldsboro της Βόρειας Καρολίνας. Ένα από αυτά τα όπλα διαλύθηκε και ένα τμήμα του, που περιείχε ουράνιο, βυθίστηκε σε πλημμυρισμένη γεωργική γη και δεν ανακτήθηκε ποτέ. Η άλλη βόμβα πέρασε από όλους εκτός από έναν από τους πυροδοτικούς μηχανισμούς οπλισμού της – μια τυχαία έκρηξη ήταν μόνο ένα βήμα μακριά. Στον απόηχο του ατυχήματος, οι ΗΠΑ πρόσθεσαν νέες συσκευές ασφαλείας στα όπλα τους και ενθάρρυναν τους Σοβιετικούς να κάνουν το ίδιο.
Η ιστορία των πυρηνικών ατυχημάτων μας λέει ότι ένας τρόπος με τον οποίο μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο μιας καταστροφής είναι να κάνουμε τα όπλα πολύ λιγότερο πιθανό να εκραγούν κατά λάθος. Μπορούμε να εφαρμόσουμε την ίδια σκέψη σε μελλοντικά σενάρια για να καταλάβουμε πού μπορεί να κλιμακωθούν οι κίνδυνοι. Οι προβλέψεις του Samotsvety εκτιμούν ότι εάν πέσουν τακτικά πυρηνικά όπλα στην Ουκρανία, αυτό θα αυξήσει τον κίνδυνο να πεθάνει κάποιος στο Λονδίνο από πυρηνική επίθεση κατά περίπου 10 φορές – σε εκείνο το σημείο, η έξοδος από την πόλη μπορεί να αρχίσει να μοιάζει με πολύ λογική απόφαση.
Οι προβλέπτες του Swift Center ανέλυσαν τις προβλέψεις τους σε μια σειρά βημάτων, εξετάζοντας πώς μπορεί να αλλάξει ο κίνδυνος πυρηνικής σύγκρουσης ανάλογα με τις πόλεις που καταφέρνουν να ανακαταλάβουν τα ουκρανικά στρατεύματα. Οι περισσότεροι από αυτούς πιστεύουν ότι εάν η Ρωσία επρόκειτο να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα, θα το έκανε πριν η Ουκρανία ανακαταλάβει τη Μαριούπολη, αλλά αν η Ρωσία δεν είχε χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα πριν από αυτό το σημείο, ήταν απίθανο να το κάνει μετά. Εξετάζοντας αυτές τα επιμέρους υποσενάρια μπορεί να βοηθήσει να γνωρίζουμε πού να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας για τη μείωση του κινδύνου.
Λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, μερικοί από τους φίλους του Sandberg άρχισαν να τον ρωτούν αν έπρεπε να φύγουν από το Λονδίνο. Έφτιαξε ένα γρήγορο μοντέλο για το πώς πίστευε ότι θα μπορούσε να ξεσπάσει ο πόλεμος. Τότε ήταν διστακτικός για τις πιθανότητες της Ουκρανίας να αντέξει απέναντι στη Ρωσία, και έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος για το Λονδίνο ήταν εξαιρετικά χαμηλός. Από τα πιθανά σενάρια που εκτέθηκαν μπροστά του, αυτό που φοβόταν περισσότερο ήταν η κλιμάκωση του πολέμου. «Αν καταλήξει σε αυτό το μονοπάτι, τότε οι κίνδυνοι αυξάνονται αρκετά». Αυτό είναι το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε αυτήν τη στιγμή, λέει ο Anders, αλλά υπάρχουν ακόμα πολλές επιλογές για μελλοντική αποκλιμάκωση, συμπεριλαμβανομένης μιας διευθέτησης μέσω διαπραγματεύσεων, μιας αλλαγής στη ρωσική ηγεσία ή την άσκηση πίεσης στη Ρωσία από τους βασικούς συμμάχους της. «Αυτή τη στιγμή η πιθανότητα ενός πυρηνικού πολέμου είναι πολύ χαμηλή, αλλά ακόμη και μια πολύ μικρή πιθανότητα τέτοιας καταστροφής είναι πολύ, πάρα πολύ υψηλή», λέει ο Sandberg.
«Ακόμη και όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν πολύ μικρό κίνδυνο μιας κολοσσιαίας τραγωδίας, υπάρχουν ακόμα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε», προσθέτει. «Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε τρομερή κατάθλιψη αυτή τη στιγμή. Αυτή, νομίζω, είναι η λάθος αντίδραση. Πρέπει να είμαστε προνοητικοί όταν υπάρχει κρίση. Πρέπει πραγματικά να κάνει κανείς χρήσιμα βήματα και ίσως ακόμη και μικρά, όπως να γνωρίσει τους γείτονές του. Αν συμβεί το χειρότερο, τότε είναι καλή ιδέα να έχει κανείς κοντά του ανθρώπους στους οποίους μπορεί να βασιστεί. Και αν δεν συμβεί – που είναι το πολύ πιο πιθανό σενάριο – τότε είναι ούτως ή άλλως καλή ιδέα να γνωρίσει κανείς τους γείτονές του. Μπορεί να τους χρειαστεί στην επόμενη κρίση», καταλήγει ο Sandberg.
Πηγή: Wired
