Της Κορίνας Ντούβλη
Αφορμή για τις διαδηλώσεις αποτέλεσε ο θάνατος του Χου Γιαομπάνγκ στις 15 Απριλίου του 1989.
Όλα ξεκίνησαν στις 15 Απριλίου του 1989 στη μεγαλύτερη πλατεία του κόσμου και σύμβολο του μαοϊκού καθεστώτος. Περίπου 200.000 άνθρωποι, οι περισσότεροι φοιτητές, γιόρτασαν την «Ημέρα των νεκρών» με μια μεγάλη συγκέντρωση στην πλατεία της «Ουράνιας Γαλήνης», Τιεν Αν Μεν, προς τιμήν του πρωθυπουργού Τσου Εν Λάι, που είχε πεθάνει τον Γενάρη. Η παράδοση θέλει τους ζωντανούς να αφήνουν μηνύματα και ποιήματα στους τάφους των αγαπημένων τους, όμως η κομμουνιστική εκδοχή του αρχαίου κινεζικού εθίμου της «Ημέρας των νεκρών» έφερε τους ερυθροφρουρούς και τα μέλη της κομμουνιστικής Νεολαίας όχι στα νεκροταφεία, αλλά στη μεγαλύτερη πλατεία του κόσμου, όπου άφησαν επαναστατικά τετράστιχα. Η συγκέντρωση εξελίχθηκε γρήγορα σε διαδήλωση διαμαρτυρίας, όταν φοιτητές του Πανεπιστημίου Ξένων Γλωσσών του Πεκίνου άρχισαν να φωνάζουν συνθήματα και να αφήνουν ποιήματα με «αντεπαναστατικό» περιεχόμενο και έντονη κριτική κατά της συζύγου του Προέδρου Μάο. Επενέβη η αστυνομία, το πλήθος διαλύθηκε, χιλιάδες μηνύματα καταστράφηκαν, όμως πολλά διασώθηκαν και εκδόθηκαν σε μπροσούρες που κυκλοφόρησαν παράνομα από χέρι σε χέρι. Έμειναν στην Ιστορία ως τα «Ποιήματα της Τιεν Αν Μεν». Η αστυνομία έκανε έρευνες και συνέλαβε εκατοντάδες από τους ποιητές. Μεταξύ αυτών και τον μαθητή Ουάνγκ Γιουν-τάο, που έγραψε το πιο δημοφιλές από τα ποιήματα. Το περιστατικό αυτό ήταν η «μήτρα» που γέννησε 13 χρόνια αργότερα τη δεύτερη μεγάλη εξέγερση στην ίδια πλατεία.
Η προσπάθεια εγκαθίδρυσης μιας καπιταλιστικής οικονομικής δομής έχει δημιουργήσει μεγάλες οικονομικές αντιθέσεις και ανέχεια στον κινεζικό λαό. Αυτό, όμως, δεν αποτελεί το βασικό πρόβλημα. Ο λαός, κυριότερα ο ασυμβίβαστος φοιτητικός κόσμος, ασφυκτιούσε από την έλλειψη δημοκρατικών θεσμών και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για τη διεκδίκησή τους οι αποφασισμένοι φοιτητές συγκεντρώθηκαν τον Απρίλιο του 1989 στην πλατεία Τιεν Αν Μεν.
«Σκοτώστε αυτούς που πρέπει να σκοτωθούν, επιβάλετε ποινές σε αυτούς που πρέπει να καταδικαστούν» έλεγε ο Ουάνγκ Ζεν, ένας στρατηγός πιστός στην ηγεσία του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, του απόλυτου αρχιτέκτονα της βίαιης σφαγής της εξέγερσης. Ο Ντενγκ δεν δίστασε να πει ότι ήταν προετοιμασμένος να διατάξει τον θάνατο 20.000 ανθρώπων, αν αυτό θα εξασφάλιζε είκοσι χρόνια σταθερότητας στην Κίνα.
Τα μεσάνυχτα, 4 Ιουνίου του 1989, δίνεται η διαταγή για επέμβαση. Οι φοιτητές, πιασμένοι σε αλυσίδες, τραγουδούν τον ύμνο της «Τρίτης Διεθνούς» μπροστά από φλεγόμενα λεωφορεία και αυτοκίνητα που έχουν στηθεί για οδοφράγματα. Ο δημοσιογράφος Ρίτσαρντ Ροθ του CBS βρίσκεται στον αέρα «Ακούτε τους πυροβολισμούς! Πρέπει να φύγουμε από εδώ! Επιτίθενται και σε εμάς!». «Θα φύγω, θα φύγω!» φώναξε σε έναν στρατιώτη. Οι ριπές διέκοψαν τη σύνδεση. Η επέμβαση μόλις είχε αρχίσει. Οι σκηνές φρίκης που θα ακολουθήσουν θα στιγματίσουν για πάντα το καθεστώς της Κίνας και θα συγκλονίσουν την ανθρωπότητα.
Χιλιάδες θα συλληφθούν, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός των νεκρών. Ο Ερυθρός Σταυρός της Κίνας κάνει λόγο για 2.400 νεκρούς, ενώ οι επίσημες αρχές αναφέρουν 241. Εκείνο το βράδυ το καθεστώς έβαζε τέλος στα όνειρα των φοιτητών για εκδημοκρατισμό και αποκαθήλωση της νομενκλατούρας. Πάρα πολλοί διαδηλωτές καταδικάστηκαν σε βαρύτατες ποινές φυλάκισης. Μεταξύ αυτών και ο Ουάνγκ Γιουν-τάο, που καταδικάστηκε σε 13 χρόνια φυλακή. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, κάποιες λίγες δεκάδες διαδηλωτών της Τιεν Αν Μεν εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να κρατούνται στις κινεζικές φυλακές.
Η σφαγή του 1989 προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών στη Δύση, όμως πολύ γρήγορα οι θιασώτες της ελεύθερης αγοράς ανακάλυψαν στο πρόσωπο της Κίνας έναν προνομιακό εμπορικό εταίρο. Σήμερα, τα κινεζικά ΜΜΕ δεν κάνουν καμία αναφορά στη σφαγή του ’89.
«Μέσα στα τελευταία 40 χρόνια στην Κίνα η “ελεύθερη αγορά” έχει μετατραπεί σε αντικείμενο λατρείας» λέει ο ακτιβιστής Χαν Ντονγκφάνγκ. «Είναι ειρωνικό το γεγονός ότι ο κόσμος κουνάει την κόκκινη σημαία του κομμουνισμού, αλλά στην πραγματικότητα το κόμμα στο οποίο ανήκει αποτελεί τον μεγαλύτερο υποστηρικτή του καπιταλισμού, της αγοράς και του νόμου της ζούγκλας» (Financial Times, 24 Μαΐου 2019).
