Η Όλγκα Τοκάρτσουκ γεννήθηκε το 1962 στο Βρότσλαβ της Πολωνίας και χάρισε στη χώρα της το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2019, με το μυθιστόρημά της «Πλάνητες» (μετάφραση Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδόσεις Καστανιώτη, 2020) να έχει προλάβει να αποσπάει το Βραβείο Μπούκερ για το 2018.
Με τους «Πλάνητες», η Τοκάρτσουκ ταξιδεύει σε μιαν έκκεντρη, πολυμερή και πολυδιασπασμένη Ευρώπη, ανακατεύοντας το ιστορικό παρελθόν με ένα σύγχρονο, απολύτως καθημερινό παρόν: τα παλάτια των σουλτάνων με τις αίθουσες αναχωρήσεων των μοντέρνων αεροδρομίων, την ιστορία ενός άντρα του οποίου η οικογένεια εξαφανίζεται σε ένα νησί των Δαλματικών Ακτών με την περίπτωση μιας καθηγήτριας κλασικών σπουδών που συμμετέχει κάθε χρόνο σε κρουαζιέρα στα ελληνικά νησιά παρέα με τον επίσης κλασικιστική και κατά πολύ μεγαλύτερο ηλικιακά σύζυγό της, την περιπλάνηση μιας Ρωσίδας στη Μόσχα, με την επιστροφή μιας γυναίκας στην Πολωνία ύστερα από παρατεταμένη απουσία, καθώς και την επιστολή της Γιοζεφίνε Ζόλιμαν στον αυστριακό αυτοκράτορα Φραγκίσκο τον Πρώτο με ένα χαρέμι που επιτρέπει στα μυστικά του να διαρρέουν μέσα από τους τοίχους. Όλα έκθετα, σκόρπια, παραχωμένα το ένα μέσα στο άλλο, χωρίς σύνορα και διαχωριστικές γραμμές, χωρίς μέση, αρχή και τέλος, σε ένα άναρχο πλην εξαιρετικά ζωντανό, χειροπιαστό και αεικίνητο σύνολο, όπου το δοκίμιο αγκαλιάζει τα ψήγματα κάποιων φιλοσοφικών στοχασμών και οι ιστορίες των φασματικών ηρώων μοιάζουν με χωρία από ατελείς, παρατημένες στην τύχη τους μυθιστορηματικές αφηγήσεις.
Το «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών» είναι ένα μυθιστόρημα παλαιότερο από τους «Πλάνητες»: δημοσιεύτηκε το 2009 στα πολωνικά και μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά σε μετάφραση Αναστασίας Χατζηγιαννίδη (ισάξια της μετάφρασης της Ιωαννίδου). Πρόκειται για ένα βιβλίο λιγότερο τεχνικό και περίπλοκο από τους «Πλάνητες», χωρίς παρόλα αυτά να διαψεύδει τη δύναμη υποβολής και τον πλούτο της φαντασίας που αρδεύουν ευθύς εξαρχής τη γραφή της Τορκάτσουκ. Βρισκόμαστε στην Κοιλάδα του Κλότζκο, έναν τόπο απομονωμένο, σκοτεινό και γεμάτο παγωνιά. Η Γιανίνα Ντουτσέικο φυλάει στον ελεύθερο χρόνο της τα σπίτια των απόντων γειτόνων, λατρεύει την αστρολογία, η οποία, όπως πιστεύει, μπορεί να δώσει απαντήσεις σε όλες τις βασικές μας απορίες, και μεταφράζει, σε συνεργασία με έναν στενό της φίλο, ποιήματα του Ουίλιαμ Μπλέικ.
Το προφητικό ποιητικό κλίμα του Μπλέικ, οι πεποιθήσεις της Ντουτσέικο για την αστρολογία, η παθολογική αγάπη της για τα ζώα και τα σκυλιά της και οι γεροντικές παραξενιές και ιδιοτροπίες της θα κάνουν όλον τον κόσμο στο Κλότζκο να αρχίσει να την κοιτάζει με μισό μάτι όταν θα ξεκινήσει μια ανεξήγητη σειρά φόνων στην περιοχή. Γιατί; Μα, επειδή η ηλικιωμένη κυρία λέει και ξαναλέει σε όσους συναναστρέφεται καθημερινά (ανάμεσα σε αυτούς και στην αστυνομία) πως οι φόνοι έχουν κάποια σχέση με τα ζώα.
Η Τοκάρτσουκ δεν γράφει αστυνομικό μυθιστόρημα, το μυστήριο, όμως, με τους φόνους θα αποκαλυφθεί σε όλη του την έκταση μόνο στις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος. Μέχρι, πάντως, να φτάσουμε εκεί, η συγγραφέας θα ξεδιπλώσει όλη τη μαστοριά της, οικοδομώντας, όπως και στους «Πλάνητες», ένα σύμπαν όπου τα πάντα επικοινωνούν μεταξύ τους, ακόμα κι αν αυτή η επικοινωνία γίνεται με τους πιο ανορθόδοξους και αναπάντεχους τρόπους. Η ανησυχαστική επαφή με τα ζώα, όπως και με κάθε ζωντανό πλάσμα επί της γης, η βαριά σκιά του Μπλέικ, οι δυσεξήγητες τροχιές και συναντήσεις των πλανητών και το φάντασμα της μάνας της ηρωίδας, που δεν παύει στιγμή να την κυνηγά, σε συνδυασμό με το κλίμα καχυποψίας και απομόνωσης στο οποίο έχουν συνηθίσει να ζουν οι άνθρωποι στο Γλότζκο, προκαλούν μιαν ατμόσφαιρα άγχους και έντασης η οποία από τη μια πλευρά παραπέμπει στην ίντριγκα της ιστορίας μυστηρίου και του αστυνομικού μυθιστορήματος και από την άλλη ανοίγει ένα βαθύ πηγάδι υπαρξιακής αγωνίας.
Η Γιανίνα έρχεται αντιμέτωπη με πλήθος φόβους, παλεύει με το παρελθόν και τις μνήμες της, δεν αποχωρίζεται ποτέ τη σιβυλλική γλώσσα των άστρων και των ζώων κι όταν έρχεται η ώρα της λύσης, τίποτε από όσα έχουν σκιάσει τον βίο της και την ψυχή της δεν θα μπει στη θέση του αφού σε έναν μυστικιστικό και παραφυσικό περίγυρο όλα έχουν τον λόγο και την αιτία τους και καμιά λογική εξήγηση δεν μπορεί να σώσει τον οποιονδήποτε. Μαθήματα υψηλής λογοτεχνίας από μια πεζογράφο που δικαιώνει πέρα για πέρα τη διεθνή φήμη της, χωρίς να εγκαταλείπει ποτέ τον μικρόκοσμο και τις παραδόσεις του τόπου της.
