Πλησιάζοντας το τέλος της ζωής του, ο Λένιν, σε ομιλία αναφερόμενος στην ΕΣΣΔ, την είχε χαρακτηρίσει «μεταβατική κοινωνία». Εξηγούσε ότι οι σοσιαλιστές είχαν καταλάβει την κρατική εξουσία και έτσι μπορούσαν να πάρουν την μετα-επαναστατική οικονομία, την οποία χαρακτήρισε «κρατικό καπιταλισμό».
Το σοσιαλιστικό κράτος θα μπορούσε να επιτύχει μετάβαση σε πραγματικά μετα-καπιταλιστική οικονομία. Ποτέ δεν εξήγησε ακριβώς τι σήμαινε αυτό, αλλά είδε ξεκάθαρα αυτή τη μετάβαση ως στόχο της επανάστασης.
Σε κάθε περίπτωση, οι συνθήκες εντός και εκτός της ΕΣΣΔ σταμάτησαν ουσιαστικά την περαιτέρω μετάβαση.
Η ΕΣΣΔ του Στάλιν ήρθε να ορίσει τον σοσιαλισμό ως κρατική δύναμη στα χέρια των σοσιαλιστών, επιβλέποντας οικονομία που έσμιγε ιδιωτικές και κρατικές επιχειρήσεις με μηχανισμούς διανομής αγοράς και κρατικού σχεδιασμού.
Ο κρατικός καπιταλισμός αρχικά ήταν ένα μεταβατικό στάδιο στον δρόμο προς έναν σοσιαλισμό διαφορετικό από τον κρατικό καπιταλισμό που ήρθε αντ’ αυτού να ορίσει τον σοσιαλισμό. Η μετάβαση είχε φτάσει στο τέλος.
Το «διαφορετικό» ξεθώριασε σε έναν αόριστο στόχο που βρισκόταν σε ένα μακρινό μέλλον. Ήταν ένας «κομμουνισμός» που περιγράφεται από συνθήματα όπως «από το καθένα ανάλογα με την ικανότητά του, σε καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». Ονομάστηκε κόμμα με τον κομμουνισμό ως στόχο του, αλλά τον σοσιαλισμό ως τη παρούσα πραγματικότητα.
Στην ΕΣΣΔ του Στάλιν για την καθολικότητα της σχέσης εργοδότη-εργαζομένου ήταν επίσης η άποψη όλων των μεγάλων στελεχών της οικονομικής σκέψης στον καπιταλιστικό κόσμο εκτός της ΕΣΣΔ.
Στην Κίνα
Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας αναπαράγει σε μεγάλο βαθμό την ιστορία της ΕΣΣΔ όσον αφορά την οικοδόμηση ενός κρατικού καπιταλισμού που εποπτεύεται από το κόμμα και την κυβέρνηση που ελέγχει.
Βασική διαφορά από την ΕΣΣΔ είναι η ικανότητα της Κίνας να συνεργαστεί με την παγκόσμια αγορά με τρόπους και σε βαθμό που η ΕΣΣΔ δεν μπορούσε.
Η Κίνα επέτρεψε επίσης μια πολύ μεγαλύτερη συνιστώσα ιδιωτικών επιχειρήσεων, ξένων και εγχώριων, παράλληλα με κρατικές και λειτουργικές επιχειρήσεις παρά η ΕΣΣΔ.
Ωστόσο, η Κίνα σήμερα, όπως η ΕΣΣΔ πριν από έναν αιώνα, αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα μετάβασης: Η μετάβαση σε μετα-καπιταλιστική κοινωνία έχει σταματήσει.
Στην Κίνα τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970, το Κομμουνιστικό Κόμμα και η κυβέρνηση που ελέγχει διαχειρίζονται κρατικές και εποπτεύουν ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Και τα δύο είδη επιχειρήσεων παρουσίασαν την ίδια δομή εργοδότη-εργαζομένου.
Ο κινεζικός κρατικός καπιταλισμός είναι μια ιεραρχία με το κόμμα και την κυβέρνηση στην κορυφή, τους κρατικούς και ιδιωτικούς εργοδότες από κάτω και τη μάζα των υπαλλήλων που περιλαμβάνει στο πιο κάτω μέρος.
Ο δυτικός ιδιωτικός καπιταλισμός έχει ελαφρώς διαφορετική ιεραρχία: Οι ιδιωτικοί εργοδότες στην κορυφή, τα κόμματα και η κυβέρνηση κάτω από αυτά και η μάζα των εργαζομένων αποτελεί τον πυθμένα.
Σύνταξη Κ. Μπετινάκης
