Πώς μπορούν οι έφηβοι να αντέξουν την πίεση των εξετάσεων και να διαχειριστούν το άγχος τους προκειμένου να φτάσουν μέχρι το τέλος της προσπάθειάς τους και να διεκδικήσουν τον στόχο τους;
Οι εξετάσεις που παιδιά και έφηβοι καλούνται να περάσουν σε λίγες μέρες αποτελούν την αποκορύφωση μιας πορείας λίγο ή πολύ επίπονης που έχει επενδυθεί με προσπάθεια, στερήσεις και προσδοκίες τόσο από τους ίδιους τους διαγωνιζόμενους όσο και από τους γονείς τους.
Οι αντιδράσεις σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή ποικίλλουν: κάποιοι έφηβοι καταφέρνουν να αντιληφθούν την κρισιμότητα της στιγμής χωρίς υπερβολές, να αποδεχτούν την ύπαρξη του άγχους και να οργανώσουν την προσπάθειά τους. Άλλοι παραιτούνται κάποια στιγμή υπό το βάρος του άγχους και των προσδοκιών, ενώ άλλοι μπορεί να βιώνουν το άγχος τους ως κάτι βασανιστικό που υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής τους (ύπνος, ευεξία, σωματική υγεία) ή εμποδίζει την επίδοσή τους στις εξετάσεις.
Οι γονείς πάλι έχουν μια μεγάλη γκάμα αντιδράσεων: «θα το περάσουμε μαζί», «δεν είναι τίποτα, μην αγχώνεσαι», «τι θα γίνεις αν δεν περάσεις σε μια σχολή;», «είσαι άχρηστος/αδιάφορος/τεμπέλης», είναι μερικές τυπικές αντιδράσεις που προστίθενται σε γενικότερες στάσεις που κυμαίνονται από την υπερβολική ενασχόληση, το άγχος, την πίεση μέχρι την αδιαφορία.
Πώς μπορούν οι έφηβοι να αντέξουν την πιεστική αυτή συνθήκη και να διαχειριστούν το άγχος τους προκειμένου να φέρουν εις πέρας την προσπάθειά τους και να διεκδικήσουν τον στόχο τους;
Πώς μπορούν να απαντήσουν οι γονείς στις αγωνίες του δικού τους παιδιού και να το στηρίξουν στη δύσκολη περίοδο των εξετάσεων; Πώς μπορούν να κατανοήσουν τη συνθήκη που βιώνει το παιδί και να το πλαισιώσουν χωρίς να καταλήγουν σε τυπικές συμβουλές ή σε μια στάση που δυσχεραίνει τα πράγματα;
Όπως εξηγούν οι επιστήμονες της Γραμμής 115-25 της Ένωσης Μαζί για το Παιδί (η πανελλαδική Γραμμή 115 25 είναι μια τηλεφωνική γραμμή βοήθειας που απευθύνεται σε παιδιά, εφήβους, γονείς και εκπαιδευτικούς), το άγχος είναι η ψυχική και σωματική πίεση που νιώθει ένα άτομο όταν «κινδυνεύει», όταν δηλαδή διακυβεύεται η σωματική ή η ψυχική του ακεραιότητα.
Είναι απόλυτα κατανοητό ότι οι εξετάσεις, και ιδιαίτερα οι εισαγωγικές εξετάσεις, είναι μια κατεξοχήν συνθήκη πρόκλησης άγχους, καθώς επηρεάζει καίρια την εικόνα που έχει ένας μαθητής για τον εαυτό του, τις ικανότητές του, την αξία του, σε μια στιγμή μάλιστα που σηματοδοτεί το πέρασμα στην ενήλικη ζωή: κρίνει και κατατάσσει έναν μαθητή σε σχέση με τους συνομηλίκους του, καθορίζει τη δυνατότητά του να σπουδάσει και την επίτευξη ή μη του στόχου του, έχει επιπτώσεις στην εικόνα που έχουν για αυτόν γονείς, δάσκαλοι και συνομήλικοι, και επηρεάζει άμεσα την αυτοεκτίμησή του.
Το άγχος μπορεί να εκδηλώνεται με συμπτώματα σε γνωστικό, συναισθηματικό ή/ και σωματικό επίπεδο. Στο γνωστικό επίπεδο μπορεί να πάρει τη μορφή αρνητικών και δυσλειτουργικών σκέψεων (π.χ. «είμαι άχρηστος», «δεν θα τα καταφέρω», «δεν θυμάμαι τίποτα», «θα αποτύχω»). Οι αρνητικές αυτές σκέψεις προκαλούν συναισθήματα νευρικότητας, θυμού, οξυθυμίας και ανησυχίας, φόβου ή απογοήτευσης.
Συχνά, λόγω του άγχους μπορεί να εμφανιστούν και σωματικά συμπτώματα, όπως αϋπνία, κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη, δερματικά εξανθήματα. Μπορεί ακόμα να εκδηλώνεται με διαταραχές διατροφής, διαταραχές ύπνου, με ταχυκαρδίες, ταχύπνοια και εφίδρωση.
Σύμφωνα με τους ψυχολόγους της Γραμμής 115-25, οι εκδηλώσεις άγχους «είναι πολύ συνηθισμένες και οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν νιώσει στη ζωή τους στιγμές όπου εμφανίζουν ταχυκαρδία, ταχύπνοια ή εφίδρωση ή μια γενικότερη αίσθηση ανασφάλειας όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με έναν κίνδυνο ή μια πρόκληση».
Τι μπορεί να βοηθήσει, λοιπόν, έναν έφηβο στο να αντεπεξέλθει στην ψυχική πίεση που δημιουργεί η συνθήκη των εξετάσεων;
Πρώτον, η γνώση και η αναγνώριση ότι το άγχος είναι κάτι φυσιολογικό, καθώς πρόκειται να αντιμετωπίσουν μια σημαντική πρόκληση.
Δεύτερον, η αναγνώριση των σωματικών και ψυχικών ορίων. Ο επαρκής ύπνος, η ξεκούραση, ένα μικρό διάλειμμα μπορεί να είναι αναζωογονητικό και να βοηθήσει τον μαθητή να συγκεντρώσει και πάλι την προσοχή του στο διάβασμα ή την εξέταση. Επίσης, σημαντικό είναι το μοίρασμα του βιώματός τους με συνομηλίκους, όπως και το να εξηγήσουν στους γονείς τι μπορεί να είναι βοηθητικό και τι όχι στη στάση τους.
Αυτό που επισημαίνουν οι ειδικοί της Γραμμής 115-25 είναι οι γονείς και οι έφηβοι «να δώσουν την απαιτούμενη σημασία ή να απευθυνθούν σε έναν ειδικό όταν οι εκδηλώσεις αυτές του άγχους γίνονται πολύ συχνές και έντονες, όταν η ανασφάλεια και η υποτίμηση του εαυτού τείνει να γίνει ένα μόνιμο χαρακτηριστικό ή όταν εμφανίζονται σωματικά συμπτώματα».
Αυτές οι εκδηλώσεις αποτελούν ένα σήμα κινδύνου για τον οργανισμό και παρεμποδίζουν τόσο τη γενική αίσθηση του εαυτού και την ικανότητα του εφήβου να αντεπεξέλθει στους στόχους του όσο και τη γενικότερη αίσθηση ευχαρίστησης που λαμβάνει από τη ζωή του.
