Όταν ο Στράβων επισκέφτηκε την Κω, το νησί που έγινε γνωστό από την ίδρυση εκεί της Ιατρικής Σχολής του Ιπποκράτη, έμεινε έκθαμβος από την ομορφιά της πόλης και της αγοράς της. Οι εικόνες που αντίκρισε ο περιηγητής της αρχαιότητας (64 π.Χ-23 μ.Χ) μπορεί να χάθηκαν στους αιώνες, όμως μέρος της λάμψης τους, που εξακολουθεί να υπάρχει στα διάσπαρτα ερείπια, θα αναβιώσει με τη δημιουργία μεγάλου αρχαιολογικού περιπάτου. Το master plan του έργου εκπονήθηκε από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αιγαιακών Σπουδών και εγκρίθηκε μετ’ επαίνων πέρυσι το καλοκαίρι από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Πρόσφατα το ΚΑΣ ενέκρινε και τη μελέτη αναστήλωσης- ανάδειξης του νότιου τμήματος της αρχαίας Αγοράς που εντάσσεται στο έργο της ενοποίησης.
Η εικόνα που δίνει σήμερα η αρχαία Αγορά αποτελεί «ντροπή για το κράτος και την αρχαιολογική υπηρεσία» με τα σκουριασμένα κιγκλιδώματα, την εγκατάλειψη και τα τροχοφόρα. Στο έργο της ανάδειξης, που περιλαμβάνει ήπιες αναστηλώσεις με τη χρήση αυθεντικού υλικού (3000 αρχιτεκτονικά μέλη έχουν ταυτιστεί μέχρι σήμερα) και την «ανύψωση» δύο κιόνων, θα συμβάλει και ο δήμος της πόλης με τις διαμορφώσεις διαδρομών και πεζοδρομήσεις.
Με οικοδομικές φάσεις που χρονολογούνται από τον 4ο έως τον 2ο αιώνα π.Χ. η αρχαία Αγορά («χάρμα οφθαλών» κατά τον Στράβωνα) καταστράφηκε το 469 μ.Χ., στη διάρκεια μεγάλου σεισμού.
Το 1933 μετά από έναν άλλο καταστρεπτικό σεισμό ο χώρος της αρχαίας Αγοράς και του λιμένος της Κω ανασκάφηκε από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή. Στους Ιταλούς θα μπορούσε να πει κανείς πως ανήκει και η ιδέα της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων. Ένα χρόνο μετά το σεισμό, το 1934, θέσπισαν οκτώ αδόμητες ζώνες και πραγματοποίησαν πληθώρα ανασκαφών.
Το φιλόδοξο σχέδιο της ενοποίησης θα περιλαμβάνει μεγάλη διαδρομή στην ιστορία της πόλης που θα ξεκινά από την ίδρυσή της και θα καταλήγει στη σύγχρονη εποχή και την ενσωμάτωση του νησιού με την Ελλάδα, το 1948.
Η μελέτη για την αναστήλωση-ανάδειξη της αρχαίας Αγοράς εκπονήθηκε από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αιγαιακών Σπουδών. Το κόστος της ανέρχεται στο 1200000 ευρώ, ποσό που «έχει εξασφαλιστεί από το υπ. Οικονομικών.»
Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων και στη Σπάρτη
Η προστασία, προβολή και ανάδειξη των βυζαντινών μνημείων που έχουν αποκαλυφθεί στον πολεοδομικό ιστό της Σπάρτης και η σύνδεσή τους με τα βυζαντινά μνημεία της Ακρόπολης είναι ο στόχος μιας άλλης μελέτης που επίσης πήρε το πράσινο φως.
Μέσα από ειδικές διαδρομές και ενημερωτικές πινακίδες ο επισκέπτης θα μπορεί να περιηγηθεί τα βυζαντινά κατάλοιπα στην Ακρόπολη της Σπάρτης, τα υστερορωμαϊκά και βυζαντινά ερείπια στην αδόμητη ζώνη Α που περιβάλει την Ακρόπολη και άλλα μνημεία που έχουν εντοπιστεί στο βόρειο όριο της πόλης και καταδεικνύουν την αδιάλειπτη κατοίκηση στην περιοχή.
