Και δεν είναι μόνο αυτό. Το οξυγόνο που παράγεται από τον Αμαζόνιο θεωρείται άκρως απαραίτητο για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας, ενώ αποτελεί πραγματικό ρυθμιστή του παγκόσμιου κλίματος, με το 10% περίπου των συνολικών εκπομπών CO2 να αποθηκεύεται σε αυτό. Έτσι, υπό το φάσμα της απειλής της κλιματικής αλλαγής, η οικολογική αξία του τροπικού δάσους αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σπουδαιότητα. Χαρακτηριστικό είναι ότι με την περαιτέρω καταστροφή των δασών του Αμαζονίου, θα πρέπει να αναμένεται λιγότερη βροχόπτωση τόσο στην Ινδία, όσο και στην Κεντρική Αμερική!
Έγκλημα διαρκείας
Όλα αυτά τα αγνοούσε ο Ισπανός εξερευνητής Φραγκίσκος ντε Ορλεάνα όταν το 1541 βρέθηκε αντιμέτωπος με μια αρχαία φυλή ιθαγενών, όπου οι γυναίκες μάχονταν στο πλευρό των αντρών, γεγονός που τον ενέπνευσε να ονομάσει τον ποταμό Αμαζόνιο. Όπως επίσης αγνοούσε και την καταστροφή που θα επέφερε η ανακάλυψή του, μόλις οι συμπατριώτες του και οι λοιποί Ευρωπαίοι ασχολήθηκαν με αυτό που για το μυαλό τους δεν θα ήταν κάτι περισσότερο από την «κότα με τα χρυσά αυγά».
Έχοντας αποτύχει με το σχέδιο του ήπιου εποικισμού και εκμετάλλευσης του Αμαζονίου, η κυβέρνηση της Βραζιλίας έδωσε έμφαση στην προσέλκυση μεγάλων εταιρειών στην περιοχή μέσω οικονομικών προνομίων όπως χαμηλοί φόροι κ.α. Έτσι δημιουργήθηκαν 168.890 χιλιόμετρα δρόμων χτισμένων με μη νόμιμο τρόπο για τη μεταφορά, κυρίως, της ξυλείας. Αποτέλεσμα των πολιτικών αυτών ήταν ότι τα τελευταία χρόνια μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και με τη μέθοδο της αποψίλωσης του δάσους, που λαμβάνει χώρα πάντα με την εύνοια των τοπικών κυβερνήσεων, αποκόμισαν τεράστια οικονομικά οφέλη από την εκμετάλλευση των πόρων του δάσους. Τις τελευταίες δεκαετίες παραγωγοί σόγιας, κτηνοτρόφοι και έμποροι ξυλείας συναγωνίζονται για την καταπάτηση της γης. Κύρια δράση τους είναι η υλοτομία, η δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων και βοσκότοπων, όπως και η εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων.
Η δραστηριότητα των εταιρειών αυτών έχει ως πρώτο πυλώνα την αποψίλωση και έτσι τα τελευταία 40 χρόνια χάθηκε το 20% του δάσους του Αμαζονίου, περισσότερο από αυτό που είχε προηγηθεί από 450 χρόνια αποικισμού! Τα πρόσφατα χρόνια, δηλαδή από το 2003 μέχρι και σήμερα, περισσότερα από 70.000 τ.χλμ. τροπικού δάσους καταστράφηκαν -μόνο μέσα σ’ ένα χρόνο (2003 – 2004) ξεριζώθηκαν περισσότερα από 27.000 τ. χλμ. δάσους, δηλαδή μια έκταση ίση με το Βέλγιο! H χρονιά με την αποψίλωση ρεκόρ για τον Aμαζόνιο παραμένει το 1994-1995, όταν καταστράφηκαν 29.050 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους.
Η καταστροφή του Αμαζονίου άρχισε να απασχολεί τη διεθνή κοινότητα από τις αρχές του 80, όταν δορυφορικές φωτογραφίες της Greenpeace αποκάλυψαν πώς χιλιάδες στρέμματα δάσους είχαν εξαφανιστεί. Όμως, οι κυβερνήσεις (μέχρι πρότινος τουλάχιστον) εμφανίζονται απρόθυμες έως αδύναμες να αντιταχθούν στα οικονομικά συμφέροντα που ορέγονται τον Αμαζόνιο και έτσι η κατάσταση διαιωνίζεται με καταστροφικές συνέπειες.
H WWF προειδοποιεί ότι αν τα πράγματα συνεχίσουν ως έχουν, οι βροχοπτώσεις στην περιοχή θα μειωθούν κατά 20%, θα υπάρξει αύξηση της θερμοκρασίας και ξηρασία της γης. Η προβλεπόμενη μείωση των βροχοπτώσεων μπορεί να οδηγήσει με τη σειρά της στην εξαφάνιση του 59% των τροπικών δασών. Τα αποτελέσματα τα βιώνουμε ήδη, καθώς το 2005 μειώθηκε η στάθμη των νερών στους ποταμούς της περιοχής κατά 12 μέτρα επηρεάζοντας πολλές κοινότητες. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, αν διατηρηθούν οι ίδιοι ρυθμοί αποψίλωσης, σε δύο δεκαετίες το 40% του δάσους θα έχει ολοκληρωτικά καταστραφεί!
Ο ακήρυχτος πόλεμος
Η σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των εταιρειών και των κατοίκων της περιοχής που δεν επωφελούνται από τις δράσεις τους- αντιθέτως υπόκειται σε όλες τις αρνητικές συνέπειες στις οποίες οδηγεί η αποψίλωση- έχει οδηγήσει σε περιπτώσεις ένοπλης βίας και σε περισσότερους από 1.000 θανάτους. Πραγματικός πόλεμος δηλαδή, που δεν εκφράζεται με βομβαρδισμούς υπερσύγχρονων μαχητικών ενάντια στους πρωτόγονους ιθαγενείς όπως συμβαίνει στο Άβαταρ, αλλά με ανταρτοπόλεμο που περιλαμβάνει απειλές, εκβιασμούς και συστηματικές δολοφονίες όσων εναντιώνονται στα «μεγάλα σχέδια».
Εμβληματική μορφή αυτού του «πολέμου» ήταν η Ντόροθι Στανγκ, μοναχή ακτιβίστρια, που δολοφονήθηκε για τη δράση της το 2005. Η τελευταία ερώτηση που τις έκαναν οι δολοφόνοι της, σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν «εσένα δηλαδή δεν σου αρέσει το κρέας»;
Έναν χρόνο νωρίτερα πυρπολείται η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (ΙΒΑΜΑ) της Βραζιλίας, που λειτουργούσε με πενιχρά μέσα και ουσιαστικά δεμένα τα χέρια. Έως τότε, οι καταπατητές χρησιμοποιούσαν ψεύτικους τίτλους ιδιοκτησίας, τους λεγόμενους «γκριλέϊρος». Το προσωνύμιο αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο, αφού για τον σφετερισμό μιας έκτασης στο δάσος αρκούσε ένα παλιό χαρτί, τύποις τίτλος ιδιοκτησίας, ο οποίος να έχει σφραγιστεί για ένα διάστημα σε ένα συρτάρι με γρύλους ώστε να «πιστοποιείται» η παλαιότητά του! Πρόσφατα πάνω από 62.000 τέτοιοι τίτλοι αποκαλύφθηκαν που αντιστοιχούν σε εκατομμύρια στρέμματα δάσους.
Από το 2005 όμως οι επιχειρήσεις της IBAMA γίνονται πιο εντατικές, κατάσχονται φορτία παράνομης ξυλείας εκατοντάδων φορτηγών και συλλαμβάνουν 300 άτομα -100 εκ των οποίων άνθρωποι της ίδιας της IBAMA! Πλέον χρησιμοποιείται δορυφορική τηλεπισκόπηση και ηλεκτρονικές μέθοδοι έκδοσης αδειών, και πάλι όμως λόγω του μεγέθους της περιοχής η αποτελεσματική επέμβαση καθίσταται δύσκολη.
Σύγχρονοι σκλάβοι
Για τον «καθαρισμό» των δασικών περιοχών χρησιμοποιήθηκαν από τους καταπατητές όχι εξελιγμένα μηχανοκίνητα που αποδασώνουν ολόκληρες εκτάσεις μέσα σε δευτερόλεπτα όπως στην ταινία, αλλά σύγχρονοι σκλάβοι. Όπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η κυβέρνηση της Βραζιλίας, σε δύο μόνο από τις πολιτείες όπου εκτείνεται το αμαζόνιο οικοσύστημα, δηλώθηκαν περίπου 9.000 περιπτώσεις δουλεμπορίας και εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Φτωχοί άνθρωποι –η Λατινική Αμερική είναι γεμάτη από αυτούς- πέφτουν θύματα κούφιων υποσχέσεων περί καλοπληρωμένης εργασίας, για να αντιμετωπίσουν τη σκληρή πραγματικότητα όταν βρεθούν στη ζούγκλα: με τον πενιχρό μισθό τους που αρκεί μόνο για τα απαραίτητα, αναγκάζονται να πληρώσουν τη μεταφορά, τη διαμονή και τη διατροφή τους (συχνά τα είδη πρώτης ανάγκης τα αγοράζουν από το κατάστημα που διατηρεί ο σύγχρονος φεουδάρχης, δηλαδή το αφεντικό τους). Και αυτή είναι η καλή περίπτωση. Υπάρχουν αναφορές για ένοπλη επιτήρηση των εργατών, καταπάτηση και των πιο βασικών δικαιωμάτων τους, καταστάσεις από τις οποίες αν ποτέ ξεφύγουν, εξωθούνται στα άφθονα στην περιοχή ναρκωτικά, στον αλκοολισμό ή ακόμα χειρότερα.
Αναγνωρίζοντας την τραγική αυτή τριτοκοσμική κατάσταση, το 2003 ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα ξεκίνησε το Εθνικό Πρόγραμμα για την εξάλειψη της δουλείας. Πλέον η κυβέρνηση έχει αναλάβει ενεργό ρόλο στην αναγνώριση της ύπαρξης δουλείας και στις προσπάθειες πάταξής της: προβαίνει σε περιπολίες με σκοπό τον εντοπισμό και την εξάλειψη κάθε τέτοιου είδους περιστατικό με επιτόπου επεμβάσεις. Ακόμη όμως, δεδομένων και των ελλείψεων σε πόρους αυτών των υπηρεσιών, η εξάλειψη του φαινομένου ακόμη εκκρεμεί.
Οι ιθαγενείς αντιστέκονται
Μέσα στο 2009 τουλάχιστον 34 άνθρωποι, ιθαγενείς του Αμαζονίου, έχασαν τη ζωή τους από τα πυρά περουβιανών αστυνομικών και δεκάδες άλλοι τραυματίσθηκαν, κατά τη διάρκεια βίαιων επεισοδίων που ξέσπασαν έπειτα από διαδηλώσεις ενάντια στην εκμετάλλευση του τροπικού δάσους από ξένες εταιρείες. Δύο νόμοι, που αποκαλούνται «Νομοσχέδιο για τα Δάση και τη Χλωρίδα», ήταν που πυροδότησαν τις κινητοποιήσεις των ιθαγενών, καθώς έδιναν σε πετρελαϊκές και μεταλλευτικές πολυεθνικές εταιρείες προς χρήση το 60% της ζούγκλας του Αμαζονίου, επιτρέποντάς τους ουσιαστικά να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους της περιοχής, χωρίς την υποχρέωση να παραχωρήσουν μέρος των κερδών τους στις τοπικές κοινότητές.
Οι ιθαγενείς ισχυρίζονται πώς η κυβέρνηση καταπάτησε διεθνείς συνθήκες για τα δικαιώματα των ιθαγενών που μεταξύ άλλων προβλέπουν πως το οποιοδήποτε σχέδιο για εκμετάλλευση της γης όπου ζουν, πρέπει πρώτα να έχει την έγκρισή τους, κάτι που δεν έγινε. Θεωρούν επίσης πως οι νόμοι συνιστούν κίνδυνο για εκτεταμένη περιβαλλοντική καταστροφή, αφού προτρέπουν και κάνουν πιο εύκολο για τις πετρελαϊκές, μεταλλευτικές και γεωργικές επιχειρήσεις να επενδύσουν δισεκατομμύρια δολάρια για να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους του Αμαζονίου.
Ο πρόεδρος του Περού Αλμπέρτο Γκαρσία από την πλευρά του δήλωσε πως από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων μπορεί να ωφεληθεί το σύνολο του πληθυσμού του Περού και όχι μόνο οι κάτοικοι των απομακρυσμένων αυτών περιοχών. Ένα επιχείρημα το οποίοι δεν έγινε δεκτό και, ευτυχώς για τον πλανήτη, τελικά η κυβέρνηση του Περού έκανε πίσω και δεν πέρασε από το κοινοβούλιο την απόφαση εκμετάλλευσης του Αμαζονίου.
Παρόμοια θετικά αποτελέσματα εξαιτίας της αντίδρασης των ιθαγενών είχαμε όμως και στο Εκουαδόρ. Λόγω της σφοδρότατης αντίδρασης συγκεκριμένων φυλών, η κυβέρνηση του Eκουαδόρ, όπου ανήκε η συγκεκριμένη περιοχή της Aμαζονίας που διεκδικούσαν τα επενδυτικά κεφάλαια», αναγκάστηκε να ακυρώσει τα συμβόλαια εκμετάλλευσης. Κι αυτό γιατί η αντίδραση των ντόπιων ήταν τόσο έντονη που χαρακτηρίστηκε από τις αρχές ως… ανωτέρα βία!
Υπάρχει ελπίδα;
Η τεράστια οικολογική αξία του δάσους, υπό το φάσμα μάλιστα της κλιματικής αλλαγής την οποία η ορθή διαχείρισή του μπορεί κάλλιστα ακόμη και να αποτρέψει, έχουν ρίξει ευτυχώς τα φώτα της δημοσιότητας πάνω σε ένα διαρκές περιβαλλοντικό έγκλημα, έτσι τουλάχιστον όπως το κρίνουμε τώρα, δεκαετίες αφότου άρχισε να συντελείται η πράξη του. Οι δράσεις και οι αποκαλύψεις ερευνητών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων τραβούν τα πρωτοσέλιδα, που με τη σειρά τους προκαλούν τις επιχειρήσεις να αναλάβουν, αν όχι δράσεις προστασίας απέναντί του, τουλάχιστον μετριασμό των επιπτώσεων των δράσεών τους απέναντι στα ευαίσθητα οικοσυστήματα.
Τα κράτη αναγνωρίζοντας πλέον ότι ένας υγιής Αμαζόνιος ίσως συμφέρει ακόμη και οικονομικά πλέον περισσότερο από τις αχανείς εκτάσεις βοσκότοπων και καλλιεργειών, εκδίδουν νόμους προστατευτισμού απέναντί του, με πιο πρόσφατο το «Σχέδιο για έναν Βιώσιμο Αμαζόνιο» του προέδρου της Βραζιλίας, που φιλοδοξεί να συμπλεύσει τα οικονομικά συμφέροντα με την περιβαλλοντική προστασία –δυστυχώς όμως χρειάζεται ακόμη πολύ δρόμος για να προηγηθεί το δεύτερο του πρώτου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η πρόσφατη δήλωση του πρόεδρου του Εκουαδόρ, Ραφαέλ Κορέα, ο οποίος πρότεινε στη διεθνή κοινότητα μια συνδιαλλαγή οικολογικού περιεχομένου: υποσχέθηκε ότι η χώρα του θα σταματήσει τις ενέργειες για εξόρυξη πετρελαίου σε μια προστατευόμενη από την UNESCO περιοχή του Αμαζονίου, εφόσον λάβει οικονομική αποζημίωση, ύψους 350 εκατομμυρίων δολαρίων για 10 χρόνια, ποσό που αντιστοιχεί στο μισό των εσόδων που θα είχε η χώρα από την εκμετάλλευση του πετρελαίου!
Πρόκειται για το εθνικό πάρκο Γιασούνι, μια έκταση 9.820 τετραγωνικών χιλιομέτρων στον Αμαζόνιο με χιλιάδες σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας, που φιλοξενεί μερικές από τις πιο απρόσιτες ινδιάνικες φυλές. Στο υπέδαφός του κρύβονται τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο βαρέλια αργού πετρελαίου, η εκμετάλλευση των οποίων θα είχε ζωτική σημασία για την οικονομία της χώρας, μιας και ήδη η Κίνα, η Βραζιλία και η Χιλή έχουν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους για αυτήν. Το αν θα εισακουστεί η ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έκκληση του Κορέα ή όχι δεν είναι ακόμη γνωστό, αφού οι απόψεις διίστανται, σε περίπτωση θετικής απάντησης όμως θα έχουμε μια απόφαση –σταθμό στην ιστορία όχι μόνο του Αμαζονίου, αλλά και της οικονομίας γενικότερα που θα για πρώτη φορά θα τεθεί υπό της προτεραιότητας της προστασίας του περιβάλλοντος!
Τέτοιου είδους αποφάσεις όμως για να ληφθούν απαιτούν την ενεργοποίηση ολόκληρης της παγκόσμιας κοινότητας. Στην ταινία η ίδια η φύση «επαναστατεί» κατά των επίδοξων κατακτητών-καταστροφέων και μάχεται στο πλευρό των ανθρωποειδών ιθαγενών. Στον κόσμο μας όμως δεν αρκούν μόνο οι σποραδικές, έστω και δυναμικές και αποτελεσματικές ενίοτε, αντιδράσεις των πρώτων ενδιαφερόμενων, δηλαδή των ιθαγενών. Η γνώση του που καταλήγουν τα προϊόντα που παράγονται από την αθρόα εκμετάλλευση της «Πανδώρας» μας, ίσως προκαλέσει ένα αντίστοιχο εμπάργκο των καταναλωτών, χτυπώντας το νεοαποικιοκρατισμό ακριβώς εκεί που πονάει: στα κέρδη των μετόχων –από τους οποίους πηγάζει το κακό όπως παραστατικά αποφαίνεται και η ταινία. Μια ταινία η οποία περνώντας τα σωστά μηνύματα περί της ανάγκης προστασίας της φύσης έναντι των συμφερόντων –ανάγοντας μάλιστα τις αξίες αυτές στη σφαίρα της φιλοσοφίας και της θρησκείας-, ίσως φυτεύει έναν μικρό σπόρο στις συνειδήσεις των δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που την παρακολούθησαν. Κι αυτό είναι ένα καλό βήμα.
Από τέτοια βήματα άλλωστε φτάσαμε σε μια από τις πιο ευχάριστες ειδήσεις της χρονιάς που μας πέρασε, ότι η αποψίλωση στα τροπικά δάση του Αμαζονίου έφθασε πέρυσι μόλις τα 7.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που αποτελεί το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 20 ετών! Και σίγουρα μια ελπίδα για ένα πιο πράσινο -άρα και καλύτερο- μέλλον του κόσμου μας…
