Συνέχεια στο παρασκήνιο της ελληνικής κρίσης δίνουν οι «Financial Times», αποκαλύπτοντας το «Πλάνο Ζ» και την ομάδα αξιωματούχων της Ε.Ε. και του ΔΝΤ που προετοιμάζονταν για την κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών και την έξοδο από την ευρωζώνη.
Όπως αναφέρεται στην έρευνα του δημοσιογράφου Πήτερ Σπίγκελ, είχε δημιουργηθεί το «Πλάνο Ζ» από περίπου 25 αξιωματούχους -χωρισμένους σε υποομάδες- που λειτουργούσαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, στην ΕΚΤ στην Φρανκφούρτη και στα γραφεία του ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον. Οι συμμετέχοντες απάντησαν στον δημοσιογράφο ότι στόχος τους δεν ήταν η προετοιμασία του Grexit, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Στο ξεκίνημα του 2012, όμως, θεωρούνταν από τους ίδιους «ανεύθυνο να μην υπάρξει προετοιμασία για αυτό το ενδεχόμενο».
Οι αξιωματούχοι που δούλεψαν πάνω σε αυτό το άκρως απόρρητο σχέδιο επέμειναν στις συνεντεύξεις τους ότι δεν επρόκειτο για έναν οδικό χάρτη μέσω του οποίου θα αναγκαζόταν η Ελλάδα να εγκαταλείψει το ευρώ, αλλά το ακριβώς αντίθετο. Σκοπός τους ήταν η αποφυγή του λεγόμενου «Grexit» το οποίο θεωρείτο πως θα προκαλούσε ντόμινο εξελίξεων και κλυδωνισμών και στις άλλες οικονομίες της ευρωζώνης, καθώς και ερωτήματα για το ποια χώρα θα είναι η επόμενη που θα δει την πόρτα της εξόδου.
Ωστόσο, πολλοί από τους 25 αυτούς αξιωματούχους στις αρχές του 2012, άλλαξαν στάση και άρχισαν να θεωρούν ανεύθυνο από πλευράς τους το να μην είναι προετοιμασμένοι για το ενδεχόμενο του «Grexit». Πάντα λέγαμε ότι σκοπός μας είναι να τους κρατήσουμε εντός (ευρώ). Είναι όμως μηδενική η πιθανότητα αποχώρησής τους; Όχι. Αν είσαι στην κεφαλή μιας εταιρείας και έχεις έστω και μόνο 10% πιθανότητα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, τότε προετοιμάζεσαι (για αυτό)» ανέφερε ένας εκ των αξιωματούχων στον Σπίγκελ.
.jpg)
Η επεξεργασία του σχεδίου ξεκίνησε έπειτα από τις Κάννες
Η ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ πήρε μεγάλες διαστάσεις κατά τη σύνοδο των G20 τον Νοέμβριο του 2011 στις Κάννες, όταν δηλαδή και ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί και η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ άκουσαν έκπληκτοι τις εξαγγελίες του τότε Έλληνα πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου περί δημοψηφίσματος παραμονής ή μή της Ελλάδας στο ευρώ. Μέχρι και τότε, η εφημερίδα τονίζει πως δεν υπήρχε στις καλένδες των αξιωματούχων ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Μάλιστα, αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη της ΕΕ έμειναν έκπληκτα μπροστά στη στάση των κ.κ. Μέρκελ και Σαρκοζί οι οποίοι άφησαν να αιωρείται η ιδέα πως ένα κράτος-μέλος μπορεί οικειοθελώς να εγκαταλείψει την ευρωζώνη χωρίς να αποχωρήσει εξ ολοκλήρου από την Ένωση, κάτι που από τις συνθήκες δεν προβλέπεται και άρα μέχρι τότε οι δύο ηγέτες αρνούνταν κατηγορηματικά και να το συζητήσουν.
Ακόμη και αξιωματούχοι που εργάζονταν πάνω στο «Πλάνο Ζ» δήλωσαν έκπληκτοι από τη στάση των ηγετών της Γαλλίας και της Γερμανίας. Ένας εξ αυτών είπε στην εφημερίδα: «Έπεσα από την καρέκλα μου», όταν συζήτησε πίσω από κλειστές πόρτες με τους δύο ηγέτες. «Για πρώτη φορά, αντί να μην θέλουν καν να ακούσουν για αυτό (το Grexit) άρχιζαν να χρησιμοποιούν και τη λέξη στις συζητήσεις. Θυμάμαι ότι τότε σκέφτηκα: Οδεύουμε προς προβλήματα τώρα» είπε χαρακτηριστικά στην εφημερίδα άλλος αξιωματούχος που διατηρεί την ανωνυμία του.
Το σχέδιο άρχιζε να παίρνει σάρκα και οστά από τον Ιανουάριο του 2012.
Είχε σχεδιαστεί η κάθε λεπτομέρεια
Σύμφωνα με τους Financial Times, το σχέδιο είχε λεπτομερώς προβλέψει τις κινήσεις για το πώς θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα νέο οικονομικό σύστημα από το μηδέν.
Στην Ουάσινγκτον, αξιωματούχοι του ΔΝΤ συνέταξαν ένα σχέδιο δράσης 20 σελίδων περίπου. Με βάση την εμπειρία τους σε τραπεζικές και νομισματικές κρίσεις, το πρόγραμμα του ΔΝΤ περιελάμβανε τόσο δραστικά μέτρα, όπως το κλείσιμο όλων των ΑΤΜ αλλά και την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων για την πρόληψη της μαζικής φυγής κεφαλαίων.
Στην ΕΚΤ, αξιωματούχοι μελέτησαν το παράδειγμα της Αργεντινής με την έκδοση σημειωμάτων οφειλής (IOUs) κατά τη διάρκεια του 2001, δεδομένου ότι τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα ευρώ που κυκλοφορούν στην Ελλάδα έπειτα από το «Grexit» δεν θα ήταν πλέον νόμιμα.
Μεταξύ των επιλογών ήταν η έκδοση ελληνικών IOUs που θα είχαν περίπου τη μισή αξία του ευρώ.
Η Ελλάδα, όπως και όλες οι άλλες χώρες της ευρωζώνης, είναι συνδεδεμένη με ένα δίκτυο που ονομάζεται Target 2, ένα γιγαντιαίο ιδιόκτητο υπολογιστικό σύστημα που διαχειρίζεται η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες. Μόλις η Ελλάδα έβγαινε από το Target 2, δεν θα υπήρχε τρόπος να εκκαθαριστούν οι συναλλαγές. Το όλο σύστημα θα πρέπει να ανακατασκευαστεί.
Παρόμοιες διαβουλεύσεις γίνονταν και στις Βρυξέλλες. Πολλές είχαν να κάνουν με τη νομοθεσία της ΕΕ: πώς θα μπορούσε μία τέτοια οικονομία να παραμένει μέλος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, που απαιτεί μια ελεύθερη ροή των αγαθών; Ποιες θα ήταν οι νομικές αρχές που θα έλεγχαν την κίνηση κεφαλαίων;
Η πλειοψηφία όσων εργάστηκαν για το «Πλάνο Ζ», ήθελε -σύμφωνα με την έρευνα του Σπίγκελ- να αποδείξει σε εκείνους που στήριζαν το «Grexit» ότι για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο έπρεπε να γίνει μία τιτάνια προσπάθεια, και δεν θα μπορούσε θεωρητικά να εφαρμοστεί όταν διαπιστωνόταν πόσο δύσκολη ήταν. Όμως, το καλοκαίρι του 2012, οι Έλληνες ψηφοφόροι παραλίγο να προκαλέσουν την εφαρμογή του.
Όπως αναφέρουν, οι Financial Times, η Ελλάδα ήταν στο χείλος της καταστροφής, καθώς μέχρι τα μέσα του 2012 είχαν σημειωθεί αμέτρητες και επεισοδιακές διαδηλώσεις, η ανεργία αυξανόταν με ραγδαίους ρυθμούς και η λιτότητα προκαλούσε τεράστια ύφεση. Από το 2009, η ελληνική οικονομία είχε συρρικνωθεί κατά 20%. Όλα αυτά τα στοιχεία θα μπορούσαν να ωθήσουν τους Ευρωπαίους ηγέτες να δράσουν σπασμωδικά, αναφέρει ο Σπίγκελ. Μέσα σε χρόνο ρεκόρ, το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα βρισκόταν μπροστά στον μεγαλύτερο κίνδυνο: να διαλυθεί λίγες ημέρες μετά τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές, αναλόγως με το αποτέλεσμα που θα έφερνε η κάλπη. Το να εφαρμοστεί το «Πλάνο Ζ» που θα οδηγούσε στο «Grexit» έμοιαζε πολύ πιθανότερο, σύμφωνα με το δημοσίευμα, μετά τον πρώτο γύρο των εκλογών του Μαΐου του 2012, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε τόσο υψηλά ποσοστά που θα μπορούσαν στον δεύτερο γύρο να του εξασφαλίσουν τη νίκη. «Τότε ήταν η στιγμή που πραγματικά είπαμε: Πρέπει να ολοκληρώσουμε τη δουλειά μας» δήλωσε ένας άλλος αξιωματούχος που συμμετείχε στη δημιουργία του «Πλάνου Ζ».
Κάτω από άκρα μυστικότητα η προετοιμασία του «Πλάνου Ζ»
Πάντως, το σχέδιο ήταν τόσο μυστικό που ποτέ δεν γράφτηκε επίσημο έγγραφο και δεν εστάλη email σχετικά με αυτό. Ήταν υπό την ευθύνη τεσσάρων ανδρών, των Γιοργκ Άσμουσεν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Μάρκο Μπούτι από την Κομισιόν, Τόμας Γουάιζερ από το Euroworking Group και Πόουλ Τόμσεν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Χαρακτηριστικό είναι ότι όταν σε επίσημο γεύμα δύο εβδομάδες πριν από τις ελληνικές εκλογές του 2012, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ ρώτησε τον πρόεδρο της Κομισιόν Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο για ενδεχόμενη ύπαρξη σχεδίου εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη σε περίπτωση που εκείνη απέρριπτε τους όρους διάσωσης. Ο Μπαρόζο τη διαβεβαίωσε ότι υπήρχε σχέδιο και προσφέρθηκε να της το δείξει. Εκείνη αρνήθηκε, γιατί όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, αν το έπαιρνε στα χέρια της θα ήταν υποχρεωμένη να το δώσει στη γερμανική Βουλή, εφόσον το ζητούσε.
Πώς σώθηκε το ευρώ
Κάθε μέρα από την αρχή της κρίσης που χτύπησε την Ελλάδα, ο Γιώργος Προβόπουλος, ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ελλάδας, συγκαλούσε κάθε απόγευμα μια μικρή «ομάδα έκτακτης ανάγκης» στο γραφείο του, να επανεξετάσει την υγεία των κρατικών τραπεζών . Αυτό που άκουσε στις 15 Ιουνίου του 2012 ήταν αρκετό για να κάνει τον κεντρικό τραπεζίτη να χλωμιάσει.
Ήταν η Παρασκευή πριν από τις δεύτερες κοινοβουλευτικές εκλογές του Ιουνίου του 2012, και η χώρα διακατέχονταν από πανικό. Την ημέρα εκείνη, οι Έλληνες απέσυραν περισσότερα από € 3 δισ. από τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους, ή περίπου το 1,5% του συνόλου της οικονομικής παραγωγής της χώρας.
Η Τράπεζα της Ελλάδος παρακολουθούσε τα τελευταία τρία χρόνια τον κόσμο να μεταφέρει χρήματα από τους τραπεζικούς λογαριασμούς στα στρώματά τους, αλλά ποτέ σε τόσο μεγάλο βαθμό.
«Μέσα σε λίγες ημέρες, θα μπορούσε να είχε ξεσπάσει μία πλήρως ανεπτυγμένη τραπεζική κρίση» είπε ο κ. Προβόπουλος σε συνέντευξή του. Με τέτοιο ρυθμό, η Ελλάδα θα ξέμενε από χαρτονομίσματα σε μία ή δύο ημέρες.
Ο ρόλος της ΕΚΤ
Στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, υπήρχε ένα συμβούλιο με ευρεία ομοφωνία που ήθελε την απόφαση για την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ να μην την πάρουν -πόσο μάλλον να την εφαρμόσουν- οι κεντρικές τράπεζες. Αντίθετα, θα πετούσαν το μπαλάκι τις απόφασης στους ηγέτες των κρατών-μελών της ευρωζώνης. Στις 25 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκε μία άκρως κρίσιμη συνάντηση στις Βρυξέλλες μεταξύ των κ.κ. Μπαρόζο και Ρομπάι, ενώ συμμετείχε τηλεφωνικά και ο Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ. Εκεί, ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι ενημέρωσε τους συμμετέχοντες στη συνάντηση ότι θα ζητείτο από τους ηγέτες της ευρωζώνης να εγγυηθούν για έκτακτη χορήγηση δανείων στις εμπορικές τράπεζες πριν η ΕΚΤ «βγάλει το καλώδιο από την πρίζα».
Το ρεπορτάζ αναφέρει ότι η προειδοποίηση Ντράγκι δεν ήταν μία ακαδημαϊκή μπλόφα. Ένας αξιωματούχος δήλωσε στον Ντράγκι ότι είχε ενημερώσει τους ηγέτες για μία «περίοδο αβεβαιότητας» που θα ξεκινούσε 30 ημέρες πριν από τη λήξη εξόφλησης των ομολόγων του Αυγούστου, στις 20 Ιουλίου. Αν και ο Αντώνης Σαμαράς είχε σχηματίσει κυβέρνηση εθνικής ενότητας, η νέα κυβέρνηση ήταν ακόμη σε διαπραγματεύσεις για την εκταμίευση μίας ακόμη μεγάλης δόσης και ταυτόχρονα η Μέρκελ δεν είχε ακόμη αποφασίσει για το αν θέλει την Ελλάδα εντός ή εκτός ευρώ.
Εν αγνοία όμως του ελληνικού πολιτικού κατεστημένου, μια μικρή ομάδα αξιωματούχων από την ΕΕ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εργάζονταν κρυφά επί μήνες για την προετοιμασία για την κατάρρευση των τραπεζών στην Ελλάδα. Μυστικό σχέδιο τους, που είναι γνωστή ως «Πλάνο Ζ», ήταν ένα λεπτομερές σενάριο για το πώς να ανακατασκευάσει οικονομικής και χρηματοπιστωτικής υποδομής στην Ελλάδα αν ήταν να φύγει από το ευρώ.
Τέλος στο ενδεχόμενο «Grexit» μπήκε τον Οκτώβριο του 2012
Τέλος στη συζήτηση για έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ μπήκε, σύμφωνα με την εφημερίδα, τον Οκτώβριο του 2012, οπότε και η Άνγκελα Μέρκελ πραγματοποίησε ένα συμβολικό ταξίδι-αστραπή στην Ελλάδα. Έναν μήνα αργότερα, συμφωνήθηκε η χορήγηση της δόσης ύψους 34,4 δις ευρώ στην Ελλάδα. Λίγες ώρες μετά, ο Έλληνας πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς εισερχόμενος στη σύνοφο Κορυφής δήλωσε: «Η αλληλεγγύη στην Ένωσή μας είναι ζωντανή. Το “Grexit” πέθανε».
Επιμέλεια: Μαριάννα Μαρμαρά
