Της Μαριάννας Μαρμαρά και του Μάριου Βελέντζα
Οι ευρωεκλογές ολοκληρώθηκαν αργά το βράδυ της Κυριακής, και στις 28 χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πολίτες της κλήθηκαν με την ψήφο τους να αποφασίσουν ποια Ευρώπη θέλουν: την ανοικτή σε δράσεις Ευρώπη και ταυτόχρονα ανεκτική στη διαφορετικότητα ή την εσωστρεφή Ευρώπη με την παθητική στάση απέναντι στις καθοριστικές -για το μέλλον της ίδιας της ηπείρου, αλλά και του κόσμου-, εξελίξεις; Κριτική για τη λειτουργία της Ευρώπης και τα διλήμματα με τα οποία βρίσκεται αντιμέτωπη, έκανε δύο μόλις ημέρες πριν από το άνοιγμα της κάλπης ο Γερμανός δημοσιογράφος Georg Diez στην αγγλόφωνη έκδοση του Spiegel.
Αλήθεια, τι σημαίνει για εσάς τον καθένα ξεχωριστά η λέξη Ευρωπαίος; Υπάρχει χώρος για την ταυτόχρονη παρουσία της Κοντσίτα και του Πούτιν; Θα μπορούσαν άραγε αυτοί οι δύο, η Αυστριακή Drag Queen νικήτρια της Eurovision και ο απόλυτα ομοφοβικός Ρώσος πρόεδρος, να μπουν κάτω από την ίδια ομπρέλα μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας;
«Είναι τελικά η Ευρώπη μια εγκλωβισμένη ήπειρος ανάμεσα στην παρακμή και τον ολοκληρωτισμό ή αποτελεί έναν χώρο όπου κυριαρχεί η ανεκτικότητα σε τέτοιο βαθμό ώστε μια Drag Queen από την Αυστρία να κερδίζει τον διαγωνισμό της Eurovision;» αναρωτιέται o Γερμανός δημοσιογράφος.
Η «αμνησία» των λαών της γηραιάς ηπείρου
«Η Ευρώπη αγωνίζεται για χρόνια να χτίσει μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα» αναφέρει ο Georg Diez, ο οποίος όμως -επικαλούμενος τα λεγόμενα του Βρετανού ιστορικού Tony Judt- επισημαίνει ότι ότι ταυτόχρονα έχει την ιδιότητα της λήθης.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η τάση να κρύβονται οι μελανές σελίδες της ιστορίας κάτω από το χαλί, βοήθησε ως έναν βαθμό την Ευρώπη να προχωρήσει. Αν οι έξι ιδρυτικές χώρες της ΕΕ το 1952 (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) δεν έβαζαν στην άκρη τις… πολεμικές διαφορές τους, δεν θα προέκυπτε το πρώτο κύτταρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, Ρώμη 1952). Ωστόσο, εν έτει 2014, η λήθη αυτή αποτελεί τροχοπέδη για την εξέλιξή της και συγκεκριμένα γι’ αυτό που ονομάζουν όσοι ασχολούνται με τα ευρωπαϊκά θέματα, επίτευξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
«Η ανικανότητα», λοιπόν, «του να μαθαίνουμε από τα εγκλήματα του παρελθόντος, μία νοσταλγία που μας κάνει να ξεχνάμε και ο συνεχής πειρασμός στο να επιστρέψουμε σε παθητικές πολιτικές του 1938, όταν επετράπη στον Χίτλερ να κάνει ό,τι τον ευχαριστούσε» είναι το κυριότερο χαρακτηριστικό της Ευρώπης, αναφέρει ο Βρετανός ιστορικός και κατ’ επέκταση ο αρθρογράφος του Spiegel. Αυτό το χαρακτηριστικό υπάρχει σ’ έναν βαθμό και σήμερα.
Δυστυχώς για πολλούς, η Ευρώπη και εν προκειμένω η Ένωση δεν αποτελεί ένα απομονωμένο νησί, το οποίο δεν το αγγίζουν τα προβλήματα. Βρίσκεται αντιμέτωπη με κρίσεις και μάλιστα σοβαρές εντός (βλ. οικονομική κρίση) και εκτός (βλ. Ουκρανία) των κόλπων της. Ωστόσο, επισημαίνει ο δημοσιογράφος μέσω του άρθρου του στο περιοδικό Spiegel, οι Ευρωπαίοι έχουν ήδη επιλέξει να εγκαταλείψουν την πολιτική ως μέσο διαμόρφωσης ενός ενιαίου και συγκεκριμένου τρόπου δράσης αντιμετώπισης κρίσεων.
Αποτέλεσμα αυτής της επιλογής είναι να παραμένουν αδρανείς για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα που τα σημαντικά ερωτήματα του πολέμου και της ειρήνης μετατρέπονται σε ντιμπέιτ ενδοσκόπησης και αμφιβολίας. Ο πόλεμος στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η σφαγή της Σεμπρένιτσα, ο πόλεμος του Ιράκ το 2003 και η έκρυθμη κατάσταση στην Ουκρανία είναι ορισμένα μόνο από τα παραδείγματα αυτά, στα οποία η Ευρώπη συζητούσε και συζητούσε και συζητούσε… χωρίς να οδηγηθεί ποτέ στην ουσιαστική δράση.
Ακροβατώντας ανάμεσα στον Μεσοπόλεμο και την πτώση του Τείχους
Το ερώτημα, συνεπώς, που γεννάται είναι: Η Ευρώπη του 2014 έχει περισσότερες ομοιότητες με την Ευρώπη του 1938, όταν ο Χίτλερ εκμεταλλευόμενος την παθητική στάση του Τσάμπερλεν προσαρτούσε το ένα κράτος μετά το άλλο ή με την Ευρώπη του 1989, που υποδέχθηκε στους κόλπους της την Ανατολική Γερμανία, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού;
«Ένα πάντως είναι σίγουρο: Κάπου ανάμεσα στην εποχή του Πλάτωνα, την περίοδο όπου η οικογένεια των Μεδίκων κυριαρχούσε πολιτικά και οικονομικά, την αποικιοκρατία, την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την πτώση του Τείχους που σηματοδότησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η ευρωπαϊκή ταυτότητα και η συγκρότησή της άρχισε να αναδύεται ως ερώτημα» τονίζει ο Diez.
«Τι τελικά είναι ικανή να πράξει η Ευρώπη, τι είναι εκείνο που πραγματικά θέλει και επιδιώκει, ποιες είναι οι αξίες της και πώς τις υπερασπίζετε;» είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που αναδύθηκαν με ορμή από το 2009 και τα πρώτα σημάδια της οικονομικής κρίσης και κορυφώθηκαν με την έκρηξη βίας στη χερσόνησο της Κριμαίας, όπου «όπλα και ρόπαλα κυριαρχούν στο Ντόνετσκ και στην Οδησσό». Η Ευρώπη των αντιφάσεων και η «απειλή» που ακούει στο όνομα Πούτιν
Σύμφωνα με το άρθρο του Der Spiegel, η απάντηση δεν είναι απλή, καθώς εντός του ευρωπαϊκού χώρου «παρατηρείται μια αντιφατική πραγματικότητα».
Από τη μία πλευρά, «υπάρχει μια αμφίβολη αίσθηση ηρεμίας, μια παραλυτική αδράνεια», όπως προαναφέρθηκε. Από την άλλη, η σκληρή πραγματικότητα της κρίσης έρχεται να υπενθυμίσει την ανάγκη για κοινή δράση σε μια σειρά θεμάτων τα οποία ξεπερνούν κατά πολύ το στενό οικονομικό πλαίσιο του ευρώ (σ.σ. από τα 28 μέλη της ΕΕ, τα 17 μόνο είναι μέλη της Ευρωζώνης) και αγγίζουν τα λεγόμενα ευαίσθητα κοινωνικά θέματα των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων, των ανύπανδρων μητέρων κ.α.
Κι εδώ είναι που τίθεται το ερώτημα: Κατά πόσο είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός εξωτερικού «κινδύνου» ο οποίος θα προκαλέσει τη δημιουργία κοινής πολιτικής; Η κρίση στην Ουκρανία και η στάση των Βρυξελλών απέναντι στον «κίνδυνο εξ Ανατολάς» που πήρε σάρκα και οστά στο πρόσωπο του Βλαντιμίρ Πούτιν έκαναν ακόμα πιο έντονη την ανάγκη για δράση. Στο παρελθόν, η ύπαρξη ενός εξωτερικού κινδύνου πολύ κοντά στα ευρωπαϊκά σύνορα λειτούργησε συνεκτικά και οδήγησε στην υιοθέτηση μιας κοινής πολιτικής. Ωστόσο, η ανεξαρτητοποίηση της Κριμαίας από την Ουκρανία κατέδειξε με τον πλέον εμφανή τρόπο τη διαφωνία στους κόλπους της ΕΕ. Οι Βρυξέλλες απέτυχαν να δουν στο πρόσωπο του Πούτιν τον κοινό «εχθρό».Ενδεικτικά, σε έρευνα για λογαριασμό του γερμανικού περιοδικού διαπιστώθηκε πως η κοινή γνώμη της Γερμανίας επιθυμούσε διαφορετικούς χειρισμούς στο συγκεκριμένο ζήτημα. «Η Ευρώπη μπορεί μόνο να συζητά, έστω με μερική αποτελεσματικότητα για το ευρώ» αναφέρει ο Georg Diez.
Η Ευρώπη λοιπόν τήρησε κοινή στάση απέναντι σε μία Drag Queen από την Αυστρία, δίνοντάς της «ντουζ πουάν» και την πρωτιά στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, ενώ απέτυχε να υιοθετήσει μια σκληρή στάση σ’ ένα ζήτημα, το οποίο συνδέεται άμεσα με τα ενεργειακά και όχι μόνο συμφέροντά της στον χώρο της βορειοανατολικής Ευρώπης.
Ωστόσο, το γερμανικό περιοδικό -το οποίο πολλές φορές έχει στιγματιστεί για την ευρωσκεπτικιστική του στάση- παραλείπει το γεγονός ότι κανένας θεσμός δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά, εν προκειμένω η ΕΕ, όταν παρακάμπτονται τα όργανά της. Υπάρχουν, διαδικασίες με τις οποίες ορίζεται το πώς η Ευρώπη σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα. Ταυτόχρονα, όμως θα πρέπει κάποιος να υπενθυμίζει, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, τόσο στις ελίτ των Βρυξελλών όσο και τους ψηφοφόρους της Eurovision ότι υπάρχουν πολύ πιο σοβαρά προβλήματα να επιλύσουν από το να ασχολούνται με την Κοντσίτα και τον όποιο συμβολισμό θέλουν κάποιοι να της προσδώσουν, όπως τα εκατομμύρια των ανέργων στους κόλπους της, το ξέσπασμα της κρίσης στην Ουκρανία, την ψαλίδα μεταξύ βορρά – νότου, την περιθωριοποίηση των ομοφυλοφίλων κ.α.
