Αρχαία αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας χάθηκαν πρόσφατα εξαιτίας των εχθροπραξιών στο Ιράκ και των σεισμών στο Νεπάλ. Οι λεγόμενοι κυβερνοαρχαιολόγοι όμως συνεργάζονται με εθελοντές για να μας φέρουν σε απόσταση μερικών κλικ από την εικόνα αυτών των θησαυρών και μάλιστα με χρωματιστές, τρισδιάστατες λεπτομέρειες.
Η προσπάθεια ξεκίνησε από μια συζήτηση μεταξύ δύο νέων ερευνητών τον περασμένο Φεβρουάριο, λίγες μέρες αφότου δημοσιεύθηκε το οπτικοακουστικό υλικό με τους μαχητές του Ισλαμικού Χαλιφάτου να διαλύουν στην κυριολεξία εκθέματα του Μουσείου της Μοσούλης.
Ο Chance Coughenour και ο Matthew Vincent είναι διδακτορικοί φοιτητές και εργάζονται για το Initial Training Network for Digital Cultural Heritage (ITN-DCH), ένα εγχείρημα που χρηματοδοτείται από την ΕΕ και έχει σκοπό να εφαρμόσει τη νέα τεχνολογία σε ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς. «Μιλούσαμε για την καταστροφή και (ο Chance) πρότεινε να κάνουμε πληθοπορισμό (σ.σ.: crowdsourcing) για την ανακατασκευή αυτών των εικόνων, χρησιμοποιώντας τη φωτογραμμετρία και εικόνες τις οποίες έχει τραβήξει ο κόσμος» δήλωσε ο Μ. Vincent στην εκπομπή «Science in Action» του BBC.
Η φωτογραμμετρία είναι μια δημοφιλής τεχνική για τα σύγχρονα πρότζεκτ που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά. Με ειδικό λογισμικό πολλαπλές δισδιάστατες φωτογραφίες μετατρέπονται σε τρισδιάστατες εικόνες του εκάστοτε αντικειμένουΗ φωτογραμμετρία είναι μια δημοφιλής τεχνική για τα σύγχρονα πρότζεκτ που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά. Με ειδικό λογισμικό πολλαπλές δισδιάστατες φωτογραφίες μετατρέπονται σε τρισδιάστατες εικόνες του εκάστοτε αντικειμένου. «Είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη τεχνολογία, που μπορεί να δημιουργήσει τρισδιάστατα μοντέλα απλώς μέσω φωτογραφιών από μια φυσιολογική ψηφιακή φωτογραφική μηχανή» εξηγεί ο M. Vincent.
O ίδιος και ο συνάδελφός του κατάλαβαν ότι, αν έβρισκαν αρκετές φωτογραφίες των κατεστραμμένων αρχαιοτήτων, θα μπορούσαν να τις σώσουν, τουλάχιστον στον κυβερνοχώρο. Έτσι λοιπόν έστησαν το Project Mosul. Άνθρωποι που έχουν επισκεφτεί τα κατεστραμμένα πλέον μνημεία, με πρώτο το Μουσείο της Μοσούλης, μπορούν να υποβάλουν τις φωτογραφίες τους. Στη συνέχεια εθελοντές μπαίνουν στην πλατφόρμα για να ξεχωρίσουν τις εικόνες και όσοι διαθέτουν τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις αναλαμβάνουν να ανασυνθέσουν τις αρχαιότητες.
Πάνω από 700 φωτογραφίες έχουν υποβληθεί μέχρι τώρα και στην πλειονότητά τους απεικονίζουν αντικείμενα από τη Μοσούλη. Σε μια πινακοθήκη στην αρχική σελίδα της πλατφόρμας εμφανίζονται 20 μέχρι στιγμής τρισδιάστατα μοντέλα, ολοκληρωμένα από μια ντουζίνα εθελοντές.
«Έχουμε άλλους που θέλουν διακαώς να μάθουν φωτογραμμετρία και να βοηθήσουν» επισημαίνει ο νεαρός επιστήμονας, προσθέτοντας πως βασικό του μέλημα αυτή τη στιγμή είναι να βρει χρόνο για να διαχειριστεί και να αναπτύξει την πλατφόρμα.
Το δημοφιλέστερο έκθεμα στην ψηφιακή πινακοθήκη είναι ένας λέων από το Μουσείο της Μοσούλης. Εξίσου δημοφιλές ήταν το άγαλμα όσο ακόμα έστεκε στο μουσείο, εξού και ανέβηκαν στην πλατφόρμα 16 φωτογραφίες του, που επιτρέπουν μια αρκετά λεπτομερή ψηφιακή αναπαράσταση. Κι επειδή όσο πιο πολλές εικόνες υπάρχουν τόσο καλύτερα γίνονται τα μοντέλα, το Project Mosul αξιοποιεί ακόμα και εικόνες από το γνωστό βίντεο με τις καταστροφές.
Ανυπολόγιστες ζημιές
Το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι ακριβώς εφάμιλλο εκείνου που θα επιτύγχαναν οι επιστήμονες αν σκάναραν τα αντικείμενα με ειδικό εξοπλισμό, ωστόσο αυτή η συλλογική προσπάθεια είναι εντυπωσιακή. «Αυτά τα μοντέλα δεν έχουν την ίδια επιστημονική αξία (…) έχουν όμως ακόμα την αξία της οπτικοποίησης – να μπορείς να δεις πώς ήταν το αρχαίο αντικείμενο. Μπορούμε να ανασυνθέσουμε την εμπειρία του μουσείου στον κυβερνοχώρο.»
Άνθρωποι που έχουν επισκεφτεί τα μνημεία στέλνουν φωτογραφίες, εθελοντές ξεχωρίζουν τις εικόνες και όσοι διαθέτουν τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις αναλαμβάνουν να ανασυνθέσουν τις αρχαιότητεςΚι αυτή η εμπειρία φανερώνει μοναδικές όψεις. Ο Μ. Vincent δίνει ως παράδειγμα το άγαλμα ενός λέοντα που μπορούσε να εκτιμηθεί μόνο στις τρεις διαστάσεις. «Αν κοιτάξεις το ανάγλυφό εκείνου του λέοντα, θα προσέξεις ότι έχει πέντε πόδια. Από το πλάι έχει τέσσερα πόδια σε κίνηση- αν το κοιτάξεις από μπροστά, είναι λες και ο λέοντας στέκεται ακίνητος. Αυτό είναι μέρος της ιστορίας της ασσυριακής τέχνης. Παρομοίως, αν κοιτάξεις από κοντά την πλευρά του (…), μπορείς ακόμα να δεις τη σφηνοειδή επιγραφή.»
Δυστυχώς, ποτέ δεν θα μάθουμε πόσο ακριβή είναι αυτά τα ψηφιακά αντίγραφα – διότι τα πρωτότυπα έχουν αφανιστεί.
Ο καθηγητής Roger Matthews του Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ χαρακτηρίζει το εγχείρημα καταπληκτικό και υπενθυμίζει πως μια παρόμοια προσπάθεια έγινε μετά τη λεηλασία του Εθνικού Μουσείου του Ιράκ το 2003. «Προφανώς θα ήταν πολύ καλύτερο να μη χρειαζόταν να το κάνουμε, αλλά είναι υπέροχο που γίνεται κάτι τέτοιο – που οι άνθρωποι βρίσκουν τους πόρους και τη συμμετοχή του κοινού για να το κάνουν εφικτό» δηλώνει ο ίδιος στο BBC News.
«Η τρισδιάστατη εκτύπωση είναι ένας τρόπος να ξαναφέρουμε τα αντικείμενα στη ζωή και να έχουμε απτική εμπειρία μαζί τους, ακόμα κι αν δεν μπορούμε να εγγυηθούμε ότι είναι ακριβώς όπως τα πρωτότυπα»Προσθέτει πως είναι σημαντικό να δούμε τα αρχαία της Μοσούλης ως μέρος μιας ευρύτερης εικόνας πολύτιμης –και απειλούμενης– κληρονομιάς στην περιοχή. «… κατέστρεψαν επίσης το Παλάτι του Ασουρνασιπάλ Β΄ στη Νιμρούντ, που ήταν η πηγή πολλών αντικειμένων σε εκείνο το μουσείο (σ.σ.: της Μοσούλης)» αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής.
«Ένα μνημείο σαν τη Νιμρούντ», συνεχίζει ο R. Matthews, «έχει αξιόλογα κτίρια όπου διενεργούνταν ανασκαφές, αλλά υπάρχουν επίσης μεγάλες περιοχές που δεν ανασκάφτηκαν ποτέ και οι οποίες παράνομα λεηλατούνται και παρεμβαίνουν σε αυτές. Απλώς δεν ξέρουμε τι παίρνουν από εκείνα τα μνημεία».
Τυπώνεται το παρελθόν;
Λίγους μήνες πριν ήταν η Μοσούλη, σήμερα απειλείται η Παλμύρα. Κοιτώντας πέρα από το δικό του εγχείρημα, ο M. Vincent ανησυχεί και πιστεύει ότι χρειάζονται κι άλλες προσπάθειες ψηφιακής διατήρησης, πιο προσεκτικές και προληπτικές. Αν συσταθεί ένα ψηφιακό αρχείο, θα μπορούσαν ακόμα και να ξαναδημιουργηθούν οι θησαυροί μέσω της τρισδιάστατης εκτύπωσης.
Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαν να φτιαχτούν αντίγραφα όχι μόνο των κατεστραμμένων ή χαμένων αντικειμένων, αλλά κι εκείνων που παραείναι εύθραυστα για να εκτεθούν – όπως οι σπηλαιογραφίες του Σοβέ στη Γαλλία, που διά των αντιγράφων τους έρχονται σήμερα στο φως.
«Η τρισδιάστατη εκτύπωση όντως αποδεικνύεται ένα από τα πλέον πολύτιμα κεφάλαια για την κληρονομιά που έχουμε σήμερα. Είναι ένας τρόπος να ξαναφέρουμε τα αντικείμενα στη ζωή και να έχουμε μια απτική εμπειρία μαζί τους, ακόμα κι αν δεν μπορούμε να εγγυηθούμε ότι είναι ακριβώς όπως θα ήταν τα πρωτότυπα» λέει ο ερευνητής.
«Είτε λόγω συρράξεων είτε λόγω φυσικών καταστροφών» εξηγεί, «η κληρονομιά μας συνίσταται από τόσο ευάλωτους και πολύτιμους πόρους, που ο μόνος τρόπος να τη διατηρήσουμε πραγματικά είναι να προχωρήσουμε και να φτιάξουμε τέτοια ψηφιακά υποκατάστατα, ώστε να προστατέψουμε και την υλική πραγματικότητα αυτής της κληρονομιάς».
Πηγή: BBC
Επιμέλεια: Σωτήρης Σκουλούδης
